आदिजीव (Protozoa) इतके लहान आहेत की त्यांना उघड्या डोळ्यांनी पाहणे शक्य नाही. समुद्राच्या पाण्यात आणि गोठलेल्या ताज्या पाण्यात असंख्य आदिजीव आढळतात. आतापर्यंत, प्रोटोझोआच्या सुमारे 30,000 प्रजाती ज्ञात आहेत. या लेखात आपण आदिजीव कोणाला म्हणतात पाहणार आहोत.
आदिजीव कोणाला म्हणतात
आदिजीव हे एककोशिकीय जीव आहेत, पृथ्वीवर सर्वप्रथम निर्माण झाल्यामुळे या प्राण्यांना आदिजीव म्हणतात. त्यांच्या पेशी युकेरियोटिक (Eukaryotic) प्रकारच्या असतात. हे साध्या सूक्ष्मदर्शकाने सहज पाहता येतात. काही आदिजीव प्राणी किंवा मानवांमध्ये रोग निर्माण करतात, त्यांना रोगजनक आदिजीव म्हणतात.
आदिजीव हे एकपेशीय जीव आहेत. ते अमीबापासून अनेक वेगवेगळ्या आकार आणि आकारात येतात जे त्याचा आकार त्याच्या निश्चित आकार आणि जटिल संरचनेसह पॅरामेसियममध्ये बदलू शकतात. ते ताजे पाणी, सागरी वातावरण आणि माती यासह विविध प्रकारच्या आर्द्र अधिवासांमध्ये राहतात. प्रोटोझोआ हा प्राण्यांचा एक समूह आहे ज्यांचे सर्व प्राणी एकपेशीय आहेत. आकृतिविज्ञान आणि कार्याच्या दृष्टीने, या संघाच्या प्राण्याची पेशी पूर्ण आहे. म्हणजेच पेशी पुनरुत्पादन, पचन, श्वसन आणि उत्सर्जन ही सर्व कार्ये करते.
रचना (Structure) – प्रोटोझोआ हे सूक्ष्म युनिसेल्युलर युकेरियोट्स आहेत ज्यांची तुलनेने जटिल अंतर्गत रचना असते आणि ते जटिल चयापचय क्रिया करतात. काही प्रोटोझोआमध्ये प्रणोदन किंवा इतर प्रकारच्या हालचालींसाठी रचना असते.
वर्गीकरण (Classification) – प्रकाश आणि इलेक्ट्रॉन मायक्रोस्कोपिक मॉर्फोलॉजीच्या आधारावर, प्रोटोझोआचे सध्या सहा फायलामध्ये वर्गीकरण केले आहे. मानवी रोगास कारणीभूत असलेल्या बहुतेक प्रजाती फिला सॅक्रोमास्टिगोफोरा आणि एपिकॉम्प्लेक्साच्या सदस्य आहेत.
जीवन चक्राचे टप्पे (Life Cycle Stages) – परजीवी प्रोटोझोआचे टप्पे जे सक्रियपणे आहार देतात आणि गुणाकार करतात त्यांना वारंवार ट्रोफोझोइट्स म्हणतात; काही प्रोटोझोआमध्ये, या टप्प्यांसाठी इतर संज्ञा वापरल्या जातात. सिस्ट हे संरक्षक पडदा किंवा घट्ट भिंत असलेले टप्पे असतात. प्रोटोझोअन गळू जे यजमानाच्या बाहेर टिकून राहणे आवश्यक आहे त्यांच्यामध्ये सामान्यतः ऊतींमध्ये तयार होणाऱ्या सिस्टपेक्षा जास्त प्रतिरोधक भिंती असतात.
पुनरुत्पादन (Reproduction) – बायनरी फिशन, पुनरुत्पादनाचा सर्वात सामान्य प्रकार, अलैंगिक आहे; अनेक अलैंगिक विभागणी काही स्वरूपात होते. एपिकॉम्प्लेक्सामध्ये (Apicomplexa) लैंगिक आणि अलैंगिक पुनरुत्पादन दोन्ही होतात.
पोषण (Nutrition) – सर्व परजीवी प्रोटोझोआला पूर्वनिर्मित सेंद्रिय पदार्थांची आवश्यकता असते-म्हणजेच, उच्च प्राण्यांप्रमाणे पोषण हे होलोझोइक (Holozoic ) असते.
हे सुद्धा वाचा –
