जगभरातील लोकांनी अनेक शतकांपासून पारंपारिक पवन ऊर्जा, जलविद्युत, जैवइंधन आणि सौर ऊर्जा वापरली आहे. पर्यायी उर्जा (Alternative Energy) स्त्रोतांचा वापर करून मोठ्या प्रमाणात विजेचे उत्पादन आता सामान्य होत आहे. या लेखात आपण, पर्यायी ऊर्जा म्हणजे काय आणि पर्यायी ऊर्जेचा स्रोत काय आहे हे जाणून घेणार आहोत.
पर्यायी ऊर्जा म्हणजे काय
जीवाश्म ऊर्जेला पर्याय असलेल्या सर्व ऊर्जा प्रकारांना पर्यायी ऊर्जा म्हणतात. उदाहरणार्थ, पवन ऊर्जा, जलविद्युत, सौर ऊर्जा इ. पर्यायी ऊर्जा ही अशी ऊर्जा आहे जी नैसर्गिकरित्या मानवी वेळेनुसार भरून काढलेल्या पर्यायी संसाधनांमधून गोळा केली जाते. यामध्ये सूर्यप्रकाश, वारा, पाऊस, भरती-ओहोटी, लाटा आणि भू-औष्णिक उष्णता यासारख्या स्रोतांचा समावेश होतो.
पर्यायी उर्जेचे स्त्रोत (Sources Of Alternative Energy)
1. सौर उर्जा (Solar energy)
सौर ऊर्जा ही ऊर्जा आहे जी थेट सूर्यापासून मिळते. पृथ्वीवरील सर्व प्रकारच्या जीवसृष्टीला आधार दिला जातो, जसे की झाडे, वनस्पती आणि प्राणी. सौरऊर्जेचा वापर विविध प्रकारे केला जात असला तरी सौरऊर्जेचे विद्युत ऊर्जेत रुपांतर प्रामुख्याने सौरऊर्जा म्हणून ओळखले जाते.
सूर्याच्या ऊर्जेचे विद्युत उर्जेमध्ये दोन प्रकारे रूपांतर करता येते. सौरऊर्जा हा ऊर्जेचा सर्वोत्तम प्रकार आहे, पहिल्या फोटो-इलेक्ट्रिक सेलच्या मदतीने उष्णतेने गरम केल्यानंतर, त्यातून इलेक्ट्रिक जनरेटर चालवणे. हीच ऊर्जा येणाऱ्या जगाचे भविष्य आहे.
2. पवन ऊर्जा (Wind energy)
वाऱ्याच्या हालचालीमुळे निर्माण होणाऱ्या ऊर्जेला पवन ऊर्जा म्हणतात. हवा हा अक्षय ऊर्जा स्त्रोत आहे. पवन उर्जा निर्माण करण्यासाठी, वाऱ्याच्या ठिकाणी पवनचक्क्या बसवल्या जातात, ज्याद्वारे वाऱ्याच्या गतीज उर्जेचे यांत्रिक उर्जेमध्ये रूपांतर होते. जनरेटरच्या मदतीने या यांत्रिक ऊर्जेचे विद्युत ऊर्जेत रूपांतर करता येते.
3. जलविद्युत ऊर्जा (Hydroelectric energy)
वरुण पडणाऱ्या किंवा वाहणाऱ्या पाण्याच्या गतिज उर्जेपासून निर्माण होणाऱ्या विजेला जलविद्युत म्हणतात. 2020 मध्ये, जगभरात सुमारे 4500 टेरावॅट-तास (TWh) जलविद्युत निर्माण झाली, जी जगातील एकूण विद्युत ऊर्जेच्या सुमारे एक षष्ठांश आहे. इतर सर्व नूतनीकरणक्षम ऊर्जा एकत्रितपणे देखील जलविद्युतपेक्षा कमी उत्पादन करतात.
