मानवांमध्ये, डोळ्यांचा रंग आनुवंशिकतेने (Heredity) मिळालेल्या वैशिष्ट्याचे उदाहरण आहे. जसे एखाद्या व्यक्तीला पालकांपैकी एकाकडून ‘निळ्या डोळ्याचे वैशिष्ट्य’ वारशाने मिळू शकते. तसेच इतर काही आजारही आनुवंशिकतेने मिळू शकतात. या लेखात आपण आनुवंशिकता म्हणजे काय जाणून घेणार आहोत.
आनुवंशिकता म्हणजे काय
आनुवंशिकता म्हणजे पालकांकडून संततीकडे गुण आणि वैशिष्ट्ये हस्तांतरित करणे. जीवशास्त्रात आनुवंशिकतेच्या अभ्यासाला आनुवंशिकी म्हणतात. बहुतेक सजीवांच्या बाबतीत, प्रयोगशाळेत प्रजनन करून आनुवंशिकतेचे विश्लेषण केले जाते. परंतु मानवांबद्दल, आनुवंशिकतेचा इतर मार्गांनी अभ्यास केला जातो. कौटुंबिक वंशावळ, एकसारखे जुळे आणि डीएनए जीनोम विश्लेषण हे सर्व संकेत देतात.
आनुवंशिकता ही जनुकांद्वारे पालकांकडून संततीकडे गुण आणि वैशिष्ट्ये हस्तांतरित करण्याची प्रक्रिया आहे. संतती, त्यांची गुण आणि वैशिष्ट्ये मिळवतात जी त्यांच्या आई आणि वडिलांकडून अनुवांशिक माहिती आहे. आनुवंशिकता हे कारण आहे की तुम्ही तुमच्या पालकांसारखे दिसता. जेनेटिक्स ही विज्ञानाची एक शाखा आहे जी सजीवांमध्ये डीएनए, जीन्स, अनुवांशिक भिन्नता आणि आनुवंशिकतेचा अभ्यास करते.
आनुवंशिकता, ज्याला वारसा किंवा जैविक वारसा देखील म्हणतात, म्हणजे पालकांकडून त्यांच्या संततीकडे गुणांचे हस्तांतरण; अलैंगिक पुनरुत्पादन किंवा लैंगिक पुनरुत्पादनाद्वारे, संतती पेशी किंवा जीव त्यांच्या पालकांची अनुवांशिक माहिती प्राप्त करतात.
आनुवंशिकतेद्वारे, व्यक्तींमधील फरक जमा होऊ शकतात आणि नैसर्गिक निवडीद्वारे प्रजाती विकसित होऊ शकतात. जीवशास्त्रातील आनुवंशिकतेचा अभ्यास आनुवंशिक शास्त्र (Genetics) आहे.
अनुवांशिक गुणधर्म जनुकांद्वारे नियंत्रित केले जातात आणि एखाद्या जीवाच्या जीनोममधील जनुकांच्या संपूर्ण संचाला त्याचा जीनोटाइप म्हणतात. एखाद्या जीवाच्या संरचनेच्या आणि वर्तनाच्या निरीक्षण करण्यायोग्य वैशिष्ट्यांच्या संपूर्ण संचाला त्याचे फेनोटाइप म्हणतात. हे गुणधर्म पर्यावरणाशी त्याच्या जीनोटाइपच्या परस्परसंवादातून उद्भवतात. परिणामी, जीवाच्या फेनोटाइपचे अनेक पैलू वारशाने मिळत नाहीत.
आनुवंशिकता व्याख्या
आनुवंशिकता म्हणजे एका पिढीकडून (पालक) दुसर्‍या पिढीकडे (संतती) जनुकांद्वारे गुण किंवा वैशिष्ट्यांचे उत्तीर्ण होणे. लैंगिक पुनरुत्पादनामध्ये आनुवंशिकता अतिशय स्पष्टपणे दिसून येते. याचे कारण असे की, या प्रक्रियेत, वारशाने मिळालेल्या वैशिष्ट्यांमधील फरक जास्त असतो.
डीएनए कॉपी करताना काही त्रुटींमुळे हा फरक आढळतो. भिन्नता महत्वाची आहे कारण ती उत्क्रांतीमध्ये योगदान देते आणि आनुवंशिकतेचा आधार बनते. जनुकीय उत्परिवर्तन, पर्यावरणाशी जनुकांचा परस्परसंवाद आणि अनुवांशिक सामग्रीच्या विविध संयोजनांमुळे बदल होतो. लक्षात ठेवा की भिन्नता अलैंगिक पुनरुत्पादन प्रक्रियेद्वारे देखील होऊ शकते. पण, ही तफावत फारशी लक्षात येत नाही.
हे सुद्धा वाचा –
