वाळवंट हे एक ओसाड क्षेत्र आहे जिथे थोडासा पाऊस पडतो आणि परिणामी, तिथे वनस्पती आणि प्राणी जीवनासाठी राहणीमान प्रतिकूल आहे. वाळवंटात राहणाऱ्या वनस्पती आणि प्राण्यांना कठोर वातावरणात टिकून राहण्यासाठी विशेष अनुकूलतेची आवश्यकता असते. जर तुम्हाला भारतातील सर्वात मोठे वाळवंट कोणते आहे माहिती नसेल तर आम्ही याबद्दल सविस्तर माहिती देणार आहोत.
भारतातील सर्वात मोठे वाळवंट कोणते आहे
भारतातील सर्वात मोठे वाळवंट हे थार वाळवंट आहे. हे एक शुष्क आणि वाळवंट प्रदेश आहे जो भारतीय उपखंडाच्या वायव्य भागापर्यंत पसरलेला आहे. हा भारत आणि पाकिस्तानमध्ये 200,000 किमी पेक्षा जास्त पसरलेला आहे. हा जगातील 17वा सर्वात मोठा वाळवंट आहे आणि 9वे सर्वात मोठे उष्ण उपोष्णकटिबंधीय वाळवंट आहे. 85% थार वाळवंट भारतात आणि 15% पाकिस्तानात आहे.
राजस्थान राज्याचा थारचा 61.11% भाग आहे. ज्यामध्ये राजस्थानचे हनुमानगड, बिकानेर, जोधपूर, जैसलमेर, बाडमेर असले तरी हे वाळवंट गुजरात, पंजाब, हरियाणा आणि पाकिस्तानच्या सिंध प्रांतातही पसरलेला आहे. पाकिस्तानच्या पंजाब प्रांतात थारचा विस्तार चोलिस्तानपर्यंत आहे.
थारच्या पश्चिमेकडील भागाला वाळवंट म्हणतात आणि ते खूप कोरडे आहे, तर पूर्वेकडील भागात अधूनमधून हलका पाऊस पडतो आणि वाळूचे ढिगारे कमी आहेत. थारचे वाळवंट हे अरवली पर्वतरांगांच्या पश्चिमेला वसलेले आहे. हे वाळवंट वाळूच्या ढिगाऱ्यांनी झाकलेले एक लहरी मैदान आहे.
वातावरण – थारचे वाळवंट आश्चर्यकारक आहे. उन्हाळ्यात येथे वाळू उकळते. या वाळवंटात ५२ अंश सेल्सिअसपर्यंत तापमानाची नोंद झाली आहे. तर हिवाळ्यात तापमान शून्याच्या खाली जाते. याचे मुख्य कारण म्हणजे येथील वाळू लवकर गरम होते आणि थंड होते.
उन्हाळ्यात, “लू” नावाच्या वाळवंटातील जोरदार उष्ण वारे वाळूचे ढिगारे एका ठिकाणाहून दुसरीकडे हलवतात आणि ढिगाऱ्यांना नवीन आकार देतात. उन्हाळ्यात येथे जोरदार वारे वाहतात, ज्यामुळे वाळूचे मोठे ढिगारे इतर ठिकाणी ढकलतात, त्यामुळे येथे वाळवंटाची समस्या वाढते.
सार्वजनिक जीवन – सार्वजनिक जीवनाच्या नावाखाली काही गावे बऱ्याच मैलाच्या अंतरावर येथे दूर वाळवंटात आढळतात. थारच्या वाळवंटात कोणत्याही शहराचा विकास झाला असेल तर ते शहर जोधपूर शहर आहे, जिथे फक्त हिंदू आणि मुस्लिम धर्माचे लोक राहतात, निसर्गाचा कोप सहन करूनही काही जाती समृद्धीच्या शिखराला स्पर्श करत आहेत, उदाहरणार्थ राजपुरोहित. समाज या समाजातील लोकांनी येथे खूप प्रगती केली आहे, बिष्णोई समाजाचे लोक जंगल आणि पर्यावरण रक्षणाच्या क्षेत्रात उत्कृष्ट कार्य करताना आढळतात.
थारच्या वाळवंटात राहणारे लोक धाडसी आणि शूर आहेत, आणि तेथील लोकांमध्ये देशभक्तीची तीव्र भावना आहे. पशुपालन हा येथील मुख्य व्यवसाय आहे. गायी, बैल, म्हैस, शेळ्या, घोडे, गाढव, मेंढ्या इत्यादी प्राण्यांचा समावेश होतो. येथे प्रामुख्याने उंट पाळले जातात.
मरू समारंभ – राजस्थानमध्ये मरू उत्सव, फेब्रुवारीमध्ये पौर्णिमेच्या दिवशी एक सुंदर सोहळा आहे. तीन दिवस चालणाऱ्या या महोत्सवात राज्यातील समृद्ध संस्कृतीचे दर्शन घडते.
प्रसिद्ध गायरा आणि अग्नी नर्तक हे या सोहळ्याचे मुख्य आकर्षण आहे. पगडी बांधणे आणि मरूश्री स्पर्धांनी सोहळ्याचा उत्साह द्विगुणित केला. या सहलीचा शेवट संध्याकाळच्या वाळूच्या ढिगाऱ्यांच्या टूरमध्ये होतो, जिथे एखाद्या पौर्णिमेच्या चंद्रप्रकाशाच्या रात्री उंटाच्या सवारीचा आणि लोक कलाकारांच्या उत्कृष्ट कामगिरीचा आनंद ढिगाऱ्यांच्या नयनरम्य पार्श्वभूमीवर घेता येतो.
हे सुद्धा वाचा –
