18 ऑगस्ट 2008 रोजी “bitcoin.org” हे डोमेन नाव नोंदणीकृत करण्यात आले होते. 31 ऑक्टोबर 2008 रोजी, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System या शीर्षकाच्या सातोशी नाकामोटो (Satoshi Nakamoto) यांनी लिहिलेल्या पेपरची लिंक क्रिप्टोग्राफी मेलिंग लिस्टवर पोस्ट करण्यात आली. जून 2021 मध्ये, ‘अल साल्वाडोर’ (El Salvador) हा बिटकॉइन ला कायदेशीर निविदा बनवणारा जगातील पहिला देश ठरला. या लेखात आपण Bitcoin म्हणजे काय आणि Bitcoin Mining, वापर, Blockchain याबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
Bitcoin म्हणजे काय
Bitcoin म्हणजे डिजिटल आणि जागतिक मुद्रा प्रणालीची क्रिप्टोकरन्सी आहे. हे लोकांना तृतीय पक्षाशिवाय (जसे – बँक) इंटरनेटवर पैसे पाठवण्याची किंवा प्राप्त करण्यास परवानगी देते, अगदी त्यांना माहित नसलेल्या किंवा विश्वास नसलेल्या व्यक्तीलाही. क्रिप्टोग्राफीचे गणितीय क्षेत्र Bitcoin च्या सुरक्षिततेचा आधार आहे. हे एक आभासी चलन आहे ज्याला स्पर्श करता येत नाही, याला फक्त डिजिटलीच स्टोर करता येत.
Bitcoin चा शोध सातोशी नाकामोटो नावाच्या व्यक्तीने लावला होता. Bitcoin पत्ता, 1, 3 किंवा bc1 ने सुरू होणारी 26-35 अक्षरे आणि संख्यांचा ओळखकर्ता आहे, जो Bitcoin पेमेंटसाठी संभाव्य गंतव्यस्थान दर्शवतो. बिटकॉइनच्या कोणत्याही वापरकर्त्याद्वारे कोणत्याही खर्चाशिवाय पत्ते तयार केले जाऊ शकतात.
उदाहरणार्थ, Bitcoin Core वापरून, एखादी व्यक्ती “नवीन पत्ता” वर क्लिक करू शकते आणि पत्ता नियुक्त केला जाऊ शकतो. एक्सचेंज किंवा ऑनलाइन वॉलेट सेवेवर खाते वापरून Bitcoin पत्ता मिळवणे देखील शक्य आहे.
सध्या तीन पत्त्याचे स्वरूप सामान्य वापरात आहेत:
सामान्य P2PKH जे क्रमांक 1 ने सुरू होते.
उदा. – 1Bvg7xJaNVN2.
3 क्रमांकापासून सुरू होणारा नवीन P2SH प्रकार.
उदा. – 3MXnxVaXpPewn9.
bc1 ने सुरू होणारा पसंतीचा Bech32 प्रकार.
उदा. – bc1q27xwlv70k6nq8.
Bitcoin चा वापर
Bitcoin वापरणे आणि नियमित पैसे ऑनलाइन वापरणे यातील फरक म्हणजे Bitcoin कोणत्याही प्रकारची वास्तविक-जगातील ओळख जोडण्यासाठी Internet connection शिवाय वापरले जाऊ शकते. जोपर्यंत कोणीतरी त्यांचे नाव Bitcoin पत्त्याशी जोडणे निवडत नाही तोपर्यंत पत्ता कोणाचा आहे हे सांगणे कठीण आहे.
Bitcoin वापरकर्त्यांचा मागोवा ठेवत नाही; ते पैसे कुठे आहेत याचा पत्ता ठेवते. प्रत्येक पत्त्यावर Cryptographic माहितीचे दोन महत्त्वाचे भाग किंवा की असतात, ते म्हणजे – एक सार्वजनिक आणि एक खाजगी.
“Bitcoin Address” ज्यातून तयार केला जातो, ती सार्वजनिक की ईमेल पत्त्यासारखीच असते; कोणीही ते पाहू शकतो आणि त्यावर Bitcoin पाठवू शकतो. खाजगी पत्ता, किंवा खाजगी की, Email Password सारखीच असते; फक्त त्याच्या मदतीने मालक त्यातून Bitcoin पाठवू शकतात. यामुळे, ही खाजगी की गुप्त ठेवणे खूप महत्वाचे आहे.
पत्त्यावरून Bitcoins पाठवण्यासाठी, तुम्ही खाजगी की उघड न करता, पत्त्याशी संबंधित खाजगी की तुमच्या मालकीचे असल्याचे तुम्ही नेटवर्कला सिद्ध करता. हे पब्लिक-की Cryptography म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या गणिताच्या शाखेसह केले जाते.
पब्लिक की (Public Key)
Public Key ही बिटकॉइन्सची मालकी निश्चित करते आणि आयडी क्रमांकासारखीच असते. जर एखाद्याला तुम्हाला Bitcoin पाठवायचे असतील, तर तुम्हाला फक्त त्यांना तुमचा Bitcoin पत्ता द्यावा लागेल, जी तुमच्या सार्वजनिक कीची आवृत्ती आहे जी वाचणे आणि टाइप करणे सोपे आहे.
उदाहरणार्थ, बबलूकडे “XYZ123” या Bitcoin पत्त्यावर 1 बिटकॉइन असल्यास आणि “DEF456” या Bitcoin पत्त्यावर एलिसकडे बिटकॉइन नसल्यास, बबलू “DEF456” वर 0.5 Bitcoin पाठवू शकतो. व्यवहारावर प्रक्रिया होताच, एलिस आणि बबलू दोघांकडे 0.5 Bitcoins आहेत.
सिस्टम वापरणारे कोणीही “XYZ123” कडे किती पैसे आहेत आणि “DEF456” कडे किती पैसे आहेत हे पाहू शकतात, परंतु पत्ता कोणाचा आहे याबद्दल ते काहीही सांगू शकत नाहीत.
प्रायवेट की (Private Key)
वरील उदाहरणात, ” XYZ123″ आणि “DEF456” हे बॉब आणि एलिसचे Bitcoin पत्ते आहेत. पण बॉब आणि एलिस प्रत्येकाकडे दुसरी Key आहे जी फक्त त्यांना वैयक्तिकरित्या माहित आहे. ही Private Key आहे आणि ती Bitcoin पत्त्याची “दुसरी अर्धी” आहे.
खाजगी Key कधीही सामायिक केली जात नाही आणि बिटकॉइन्सच्या मालकाला ते नियंत्रित करण्याची परवानगी देते. तथापि, Private Key गुप्त ठेवली नसल्यास, जो कोणी ती पाहतो तो देखील नियंत्रित करू शकतो आणि Bitcoin तेथे घेऊ शकतो.
Blockchain
Bitcoin system वापरणाऱ्या साइट्स किंवा वापरकर्त्यांना Blockchain नावाचा जागतिक डेटाबेस वापरणे आवश्यक आहे. Blockchain Bitcoin नेटवर्कमध्ये झालेल्या सर्व व्यवहारांची नोंद आहे. हे नवीन Bitcoin तयार झाल्यामुळे त्यांचा मागोवा ठेवते. या दोन तथ्यांसह, Blockchain नेहमी कोणाकडे किती पैसे आहेत याचा मागोवा ठेवू शकतात.
Bitcoin Mining
Bitcoin तयार करण्यासाठी, Miners ने गणिताची समस्या सोडवणे आवश्यक आहे. तथापि, गणिताच्या समस्येची अडचण या क्षणी किती लोक Bitcoin Mining करत आहेत यावर अवलंबून आहे. गणिताच्या समस्या सामान्यतः किती गुंतागुंतीच्या असतात म्हणून, त्यांची गणना अतिशय शक्तिशाली प्रोसेसरने केली पाहिजे.
हे प्रोसेसर CPUs, ग्राफिक्स कार्ड्स किंवा ASICs नावाच्या विशेष मशीनमध्ये आढळू शकतात. Bitcoin तयार करण्याच्या प्रक्रियेला Bitcoin Mining म्हणतात. जे लोक Bitcoin mining करण्यासाठी या मशीन्सचा वापर करतात त्यांना माइनर्स (Miners) म्हणतात.
Miners एकतर एकमेकांशी स्पर्धा करतात किंवा गणिती कोडे सोडवण्यासाठी गटांमध्ये एकत्र काम करतात. विशिष्ट कोडे सोडवणारा पहिला माइनर्स किंवा माइनर्सच्या गटाला नवीन बिटकॉइन्स दिले जातात.
त्या वेळी पाठवलेले व्यवहार आणि आधीचे कोडे सोडवून कोडे ठरवले जाते. याचा अर्थ एक कोडे सोडवणे हे नेहमी आधीच्या कोडीपेक्षा वेगळे असते. पूर्वीचा व्यवहार बदलण्याचा प्रयत्न करणे, कदाचित बनावट Bitcoin पाठवले जाणे किंवा एखाद्याच्या बिटकॉइन्सची संख्या बदलणे, ते कोडे पुन्हा सोडवणे आवश्यक आहे, ज्यासाठी खूप काम करावे लागेल आणि पुढील प्रत्येक कोडे सोडवणे देखील आवश्यक आहे, ज्यासाठी आणखी काम करावे लागेल.
याचा अर्थ Bitcoin चीटरला Bitcoin इतिहास बदलण्यासाठी इतर सर्व Bitcoin Miners मागे जाणे आवश्यक आहे. हे Bitcoin blockchain वापरण्यास अतिशय सुरक्षित बनवते. माइनर्स Bitcoin चा ब्लॉक घेतात तेव्हा त्यांना बक्षीस मिळते. हे बक्षीस प्रत्येक 210,000 ब्लॉक्समध्ये अर्धे कापले जाते, जे साधारणपणे दर 4 वर्षांनी एकदा येते.
Exchanges
Bitcoin नेटवर्कमधील प्रत्येकजण समवयस्क मानला जातो आणि सर्व पत्ते समान तयार केले जातात. सर्व व्यवहार केवळ समवयस्क ते समवयस्कांकडून होऊ शकतात, परंतु हे व्यवहार सोपे करण्यासाठी अनेक साइट्स अस्तित्वात आहेत. या साइट्सना Exchanges म्हणतात.
Exchange Bitcoin मध्ये व्यवहार करण्यासाठी साधने प्रदान करतात. काही बाह्य खात्यांमधून बिटकॉइन खरेदी करण्यास परवानगी देतात आणि इतर बिटकॉइन सारख्या इतर क्रिप्टोग्राफी-आधारित चलनांसह व्यापार करण्यास परवानगी देतात. बहुतेक एक्सचेंज मूलभूत वॉलेट सेवा (Wallet service) देखील प्रदान करतात.
Wallets
Wallets वापरकर्त्याच्या सर्व सार्वजनिक आणि खाजगी पत्त्यांचा मागोवा ठेवण्यासाठी एक सुलभ मार्ग प्रदान करतात. पत्ते छद्म निनावी असल्यामुळे, कोणालाही हवे तितके पत्ते असू शकतात. हे एकाधिक लोकांशी व्यवहार करण्यासाठी उपयुक्त आहे, परंतु एकाधिक खाती व्यवस्थापित करणे गुंतागुंतीचे होऊ शकते.
एका वॉलेटमध्ये ही सर्व माहिती सोयीस्कर ठिकाणी असते, अगदी वास्तविक वॉलेटप्रमाणेच. वॉलेटचा बॅकअप Bitcoin ‘हरवण्यास’ प्रतिबंध करतो. अपेक्षा आहे की Bitcoin म्हणजे काय हा लेख तुम्हाला आवडला असेल.
हे सुद्धा वाचा –
