मानवी कान फक्त 20 Hz ते 20 kHz मधील आवाज ऐकू शकतात. आपण 20 Hz पेक्षा कमी कंपन असलेल्या ध्वनी लहरी ऐकू शकत नाही. ध्वनीचा वेग 1130 फूट प्रति सेकंद, 330 मीटर प्रति सेकंद आणि ताशी 770 मैल आहे. आपण येथे ध्वनी म्हणजे काय ही विस्ताराने बघूया.
ध्वनी म्हणजे काय
ध्वनी हा एक प्रकारचा कंपन किंवा अडथळा आहे जो घन, द्रव किंवा वायूद्वारे प्रसारित केला जातो. परंतु प्रामुख्याने त्या कंपनांना ध्वनी म्हणतात जे मानवी कानाने ऐकले जातात. ध्वनी ही यांत्रिक तरंग आहे, विद्युत चुंबकीय लहरी नाही. तथापि, प्रकाश एक विद्युत चुंबकीय लहरी आहे. आवाजाच्या प्रसारासाठी एक माध्यम आवश्यक आहे. आवाजाची पातळी मोजण्यासाठी डेसिबल हे एकक वापरले जाते.
ध्वनी तरंगांमुळे निर्माण होतो. कानापर्यंत एखाद्या माध्यमात गेल्यावर ते ऐकू येते. सर्व ध्वनी अनुच्या कंपनांनी तयार होतात. उदाहरणार्थ, जेव्हा एखादी व्यक्ती ड्रम वाजवतो, तेव्हा ती वस्तू कंपन करते. या कंपनांमुळे हवेच्या अणुची हालचाल होते. ध्वनी लहरी जिथून आल्या तिथून दूर जातात. जेव्हा कंपन करणारे हवेतील अणु आपल्या कानापर्यंत पोहोचतात तेव्हा कानाचा पडदाही कंपन करतात. कानाची हाडे त्या प्रकारे कंपन करतात ज्या प्रकारे ध्वनी लहरी सुरू करणारी वस्तु कंपन पावते. ह्या प्रकारे ध्वनीची ओळख होते.
ध्वनीची तीन वेगवेगळी माध्यमे आहेत. ते घन, द्रव आणि वायू आहेत. घन पदार्थांमधून ध्वनी सर्वात जलद प्रवास करतो कारण घन पदार्थातील कण वायू आणि द्रव यांच्यापेक्षा जवळ असतात. ध्वनीच्या या कंपनांमुळे तुम्हाला वेगवेगळ्या गोष्टी ऐकू येतात. संगीत आणि अगदी हृदयाची स्पंदने देखील. अनियमित कंपने म्हणजे ध्वनि.
द्रवपदार्थ, वायू आणि प्लाझ्मामध्ये ध्वनी केवळ अनुदैर्ध्य तरंगाच्या रूपात प्रवास करतो, तर घन पदार्थांमध्ये तो आडवा तरंग म्हणूनही प्रवास करू शकतो. ज्या माध्यमात ध्वनीचा प्रसार होतो, जर त्याचे कण ध्वनीच्या वेगाप्रमाणेच कंपन करत असतील, तर त्याला अनुदैर्ध्य लहरी म्हणतात; जेव्हा मध्यमाचे कण ध्वनीच्या गतीच्या दिशेला लंब कंपन करतात तेव्हा त्याला ट्रान्सव्हर्स वेव्ह म्हणतात.
सामान्य तापमान आणि दाब (NTP) वर हवेतील आवाजाचा वेग सुमारे 332 मीटर प्रति सेकंद असतो. यापेक्षा वेगाने प्रवास करू शकणार्‍या अनेक विमानांना सुपरसॉनिक विमान म्हणतात. मानवी कानाला फक्त 20 Hz ते 20 kHz (20000 Hz) आवाजाच्या लहरी ऐकू येतात. तथापि, इतर अनेक प्राणी यापेक्षा जास्त वारंवारतेचा आवाज ऐकू शकतात.
ध्वनी एका माध्यमातून दुस-या माध्यमात जातो तेव्हा त्याचे परावर्तन आणि अपवर्तन होते. मायक्रोफोन ध्वनी विद्युत उर्जेमध्ये रूपांतरित करतो; लाउडस्पीकर विद्युत ऊर्जेचे ध्वनी उर्जेमध्ये रूपांतर करतो.
हे सुद्धा वाचा –
