गती (Motion) एखाद्या गोष्टीची स्थिती बदलण्याची स्थिती आहे. पक्षी उडत आहे; व्यक्ति चालत आहे. यामध्ये ते कुठे आहेत – ती स्थिति बदलते. ते एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी “हलतात”. विज्ञान आणि गणिताचे अनेक प्रकार आहेत जे गतीशी संबंधित आहेत. आपण या लेखात गती म्हणजे काय व गतीचे प्रकार पाहणार आहोत.
गती म्हणजे काय
जर एखाद्या वस्तूचे स्थान इतर वस्तूंच्या सापेक्ष वेळेनुसार बदलले तर त्या वस्तूच्या या अवस्थेला गती म्हणतात. सोप्या शब्दात, एखाद्या वस्तूच्या स्थितीतील बदलाला गती म्हणतात.
गति (Motion) – जर एखादी वस्तू तिच्या सभोवतालच्या वस्तूंच्या संदर्भात तिची स्थिती सतत बदलत असेल तर त्या वस्तूच्या या स्थितीला गती म्हणतात. उदाहरणार्थ, नदीत फिरणारी बोट, हवेत उडणारे विमान इ.
अंतर (Distance) – दिलेल्या वेळेच्या अंतराने एखाद्या वस्तूने व्यापलेल्या मार्गाच्या लांबीला अंतर म्हणतात. हे एक स्केलर प्रमाण आहे. हे नेहमी सकारात्मक (+ve) असते.
गतीचे प्रकार
(1) रेखीय गती – जेव्हा एखादी वस्तू सरळ रेषेने किंवा कार्य रेषेने पुढे सरकते तेव्हा अशा गतीला रेखीय गती म्हणतात.
(२) वर्तुळाकार गती – जेव्हा एखादी वस्तू वर्तुळाकार मार्गावर फिरत असते तेव्हा अशा गतीला वर्तुळाकार गती म्हणतात.
(3) दोलन गती – जेव्हा एखादी वस्तू एका विशिष्ट बिंदूभोवती मागे-पुढे किंवा वर-खाली फिरते तेव्हा अशा गतीला दोलन गती म्हणतात.
(4) हार्मोनिक मोशन – ज्या गतीमध्ये कण ठराविक कालावधीनंतर पुनरावृत्ती करतो, अशा गतीला हार्मोनिक गती म्हणतात.
(५) अनियमित गती – जेव्हा एखादी वस्तू आपल्या गतीची दिशा अनियमितपणे बदलत राहते तेव्हा अशा गतीला अनियमित गती म्हणतात.
(६) घूर्णन गती – ज्या गतीने कण एखाद्या बिंदूभोवती त्याचे स्थान न बदलता फिरतो, त्या गतीला रोटेशनल गती म्हणतात.
काही व्याख्या
विस्थापन (Displacement) – एका विशिष्ट दिशेने दोन बिंदूंमधील लंब अंतराला विस्थापन म्हणतात. हे वेक्टर प्रमाण आहे. त्याची S.I. युनिट मीटर आहे. विस्थापन सकारात्मक, नकारात्मक किंवा शून्य असू शकते.
वेग (Speed) – एखाद्या वस्तूच्या अंतराच्या दराला गती म्हणतात. म्हणजे गती = अंतर / वेळ हे एक स्केलर प्रमाण आहे. त्याची S.I. युनिट मीटर/सेकंद आहे.
प्रवेग Velocity) – एखाद्या वस्तूच्या विस्थापनाच्या दराला किंवा एखाद्या वस्तूचे प्रति सेकंद विशिष्ट दिशेने विस्थापन होण्याच्या दराला वेग म्हणतात. हे एक वेक्टर प्रमाण आहे. त्याची S.I. युनिट मीटर/सेकंद आहे. संवेग: एखाद्या वस्तूचे वस्तुमान आणि वेग यांच्या गुणाकाराला त्या वस्तूचा संवेग म्हणतात.
संवेग = वेग × वस्तुमान
SI युनिट – kg × m/s
त्वरण (Acceleration) – एखाद्या वस्तूच्या वेगातील बदलाच्या दराला प्रवेग म्हणतात. त्याची S.I. एकक m/s2 आहे. जर वेळेनुसार वस्तूचा वेग कमी होत गेला, तर प्रवेग ऋणात्मक असतो, ज्याला मंदता म्हणतात.
हे सुद्धा वाचा –
