वेगवेगळ्या प्रदेशात गोटुलशी संबंधित परंपरांमध्ये फरक आहे. काही तरुण मुले-मुली फक्त गोटुलातच झोपतात, तर काहींमध्ये दिवसभर तिथेच राहून रात्री आपापल्या घरी झोपतात. काहींमध्ये तरूण मुलं-मुली एकत्र जीवनसाथी निवडतात. मात्र, ही परंपरा आता हळूहळू कमी होत आहे. त्या जातीशी संबंधित श्रद्धा, नृत्य-संगीत, कला आणि कथाही घोटुलमध्ये सांगितल्या जातात. या लेखात आपण गोटुल म्हणजे काय सविस्तर पाहणार आहोत.
गोटुल म्हणजे काय
गोटुल म्हणजे गावाच्या बाजूला बांबू किंवा मातीपासून बनवलेली झोपडी. गोटुल सुंदर करण्यासाठी त्याच्या भिंती रंगवून त्यावर रंगरंगोटी केली जाते. कधी कधी घोटुलमध्ये भिंतींऐवजी मोकळा मंडप असतो. गोटुल हे मातीच्या किंवा लाकडी भिंतींनी वेढलेल्या प्रशस्त झोपडीच्या रूपात आदिवासी तरुणांचे वसतिगृह आहे. छत्तीसगड आणि भारतातील मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र आणि आंध्र प्रदेशमधील शेजारच्या प्रदेशांमधील गोंड आणि मुरिया आदिवासी जीवनाचा हा अविभाज्य भाग आहे.
हे तरुणांसाठी एक ठिकाण आहे, एक स्वतंत्र आणि स्वायत्त “मुलांचे प्रजासत्ताक” व्हेरिअर एल्विनने वर्णन केले आहे. गोंड समाजातील सामाजिक आणि धार्मिक जीवनात गोटुल हे केंद्रस्थान आहे. गोंड पौराणिक कथेनुसार, लिंगो या सर्वोच्च देवतेने पहिले गोटुल तयार केले.
इतिहास आणि कार्य
लिंगो, सर्वोच्च देवता आणि जमातीचा वीर पूर्वज, पहिल्या गोटुलचा संस्थापक होता आणि गोटुलच्या संस्कृतीच्या केंद्रस्थानी आहे. यात तरुण, अविवाहित मुले आणि मुली सदस्यांसह एक वडील फॅसिलिटेटर आहे. गोटुलच्या मुली सदस्यांना मोटियारी म्हणतात, तर मुलाच्या सदस्यांना चेलिक म्हणतात, त्यांच्या नेत्यांना अनुक्रमे बेलोसा आणि सिरदार म्हणतात.
सदस्यांना स्वच्छता, शिस्त आणि कठोर परिश्रम यांचे धडे दिले जातात. त्यांना त्यांच्या दिसण्याचा अभिमान बाळगण्यास आणि स्वतःचा आणि त्यांच्या वडिलांचा आदर करण्यास शिकवले जाते. त्यांना लोकसेवेची कल्पनाही शिकवली जाते.
जोडीदाराची निवड पद्धत
एक मुलगा गोटुलला येताच आणि शारीरिकदृष्ट्या प्रौढ झाल्याचे जाणवताच त्याला बांबूची पोळी करावी लागते. ही कंगवा बनवण्यात तो आपली सर्व शक्ती आणि कला पणाला लावतो, कारण ही कंगवाच त्याला कोणती मुलगी आवडेल हे ठरवते. घोंटुलमधील एका मुलीला मुलगा आवडतो तेव्हा ती त्याची कंगवा चोरते. तिला तो मुलगा आवडतो हे लक्षण आहे. ही मुलगी केसात हा कंगवा घेऊन निघून जाताच सर्वांना कळते की ती कोणाच्यातरी प्रेमात आहे.
जेव्हा मुला-मुलींची जोडी तयार होते तेव्हा ते मिळून त्यांचे घोटुल सजवतात आणि दोघे एकाच झोपडीत राहू लागतात. या दरम्यान ते स्वतः वैवाहिक जीवनाशी संबंधित विविध शिकवणी घेतात. एकमेकांच्या भावना समजून घेण्यापासून ते शारीरिक गरजा पूर्ण करण्यापर्यंतचा समावेश आहे. इथली खास गोष्ट म्हणजे गोटुल मध्ये फक्त तेच मुलं-मुली एकत्र जाऊ शकतात, ज्यांचं एकमेकांवर प्रेम असल्याचं जगजाहीर झालं आहे.
हे सुद्धा वाचा –
