आपण या आर्टिकल मध्ये महाराष्ट्रातील समाजसुधारक गोपाळ गणेश आगरकर (१८५६-१८९५) यांची संपूर्ण माहिती सोप्या मराठी भाषेत जाणून घेणार आहोत. जर तुम्हाला Gopal Ganesh Agarkar बद्दल पुरेशी माहिती नसेल तर नक्की हे आर्टिकल पूर्ण वाचा.
गोपाळ गणेश आगरकर कोण होते (माहिती मराठी)
गोपाळ गणेश आगरकर (१८५६-१८९५) हे महाराष्ट्राच्या आधुनिक इतिहासातील सर्वात प्रभावशाली व्यक्ती होते. ते एक समाजसुधारक, शिक्षणतज्ज्ञ आणि विचारवंत होते ज्यांनी बुद्धिवाद, मानवतावाद, समानता आणि व्यक्तिवादाचा पुरस्कार केला. त्यांनी न्यू इंग्लिश स्कूल, डेक्कन एज्युकेशन सोसायटी आणि फर्ग्युसन कॉलेज यासारख्या अनेक शैक्षणिक संस्थांची सह-स्थापना केली.
केसरी या मराठी साप्ताहिकाचे ते पहिले संपादक आणि जातिव्यवस्था आणि अस्पृश्यतेच्या अन्यायाविरुद्ध मोहीम चालवणाऱ्या ‘सुधारक’ या नियतकालिकाचे संस्थापक व संपादक होते. ते बाळ गंगाधर टिळकांचे जवळचे सहकारी होते, परंतु नंतर वैचारिक मतभेदांमुळे त्यांच्यापासून वेगळे झाले. वयाच्या 38 व्या वर्षी दम्यामुळे त्यांचे निधन झाले, परंतु सामाजिक प्रबोधन आणि बौद्धिक उत्कृष्टतेचा वारसा त्यांनी मागे सोडला.
सुरुवातीचे जीवन आणि शिक्षण
गोपाळ गणेश आगरकर यांचा जन्म 14 जुलै 1856 रोजी महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यातील कराड तालुक्यातील टेंभू या गावात झाला. ते एका गरीब ब्राह्मण कुटुंबातील होते आणि बालपणात त्यांना अनेक संकटांचा सामना करावा लागला. त्यांनी आपले प्राथमिक शिक्षण कराड येथे आपल्या मामाच्या घरी पूर्ण केले आणि नंतर कोर्टात कारकून म्हणून काम केले आणि अभ्यासाला हातभार लावण्यासाठी क्लिनिकमध्ये कंपाउंडर म्हणून काम केले.
1875 मध्ये त्यांनी मॅट्रिकची परीक्षा उत्तीर्ण केली आणि उच्च शिक्षण घेण्यासाठी ते पुण्याला गेले. त्यांनी डेक्कन कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला आणि बी.ए. 1878 मध्ये पदवी आणि 1880 मध्ये M.A. पदवी. त्यांनी शैक्षणिक क्षेत्रात उत्कृष्ट कामगिरी केली आणि अनेक बक्षिसे आणि शिष्यवृत्ती जिंकल्या. त्यांना पत्रकारिता, सार्वजनिक भाषण आणि सामाजिक सुधारणांमध्येही रस निर्माण झाला.
सामाजिक सक्रियता आणि नंतरचे जीवन
गोपाळ गणेश आगरकर डेक्कन कॉलेजमध्ये एम.ए.चे शिक्षण घेत असताना बाळ गंगाधर टिळकांना भेटले. ते मित्र बनले आणि त्यांनी शिक्षण आणि पत्रकारितेद्वारे राष्ट्रसेवा करण्याचा एक समान दृष्टीकोन सामायिक केला. त्यांनी १८८१ मध्ये मराठा (इंग्रजीत) आणि केसरी (मराठीत) या दोन वृत्तपत्रांची सह-स्थापना केली.
आगरकर केसरीचे पहिले संपादक झाले आणि त्यांनी सामाजिक, राजकीय आणि आर्थिक विषयांवर अनेक लेख लिहिले. 1 जानेवारी 1880 रोजी पुण्यात न्यू इंग्लिश स्कूलची स्थापना करण्यासाठी ते विष्णुशास्त्री चिपळूणकर, आणखी एक प्रख्यात विद्वान आणि लेखक यांच्यासोबत सामील झाले. या शाळेचे उद्दिष्ट जनतेला परवडणाऱ्या दरात आधुनिक शिक्षण देण्याचे होते.
24 ऑक्टोबर 1884 रोजी आगरकर, टिळक, चिपळूणकर आणि इतर समविचारी व्यक्तींनी सामाजिक सुधारणेचे साधन म्हणून शिक्षणाला प्रोत्साहन देण्यासाठी डेक्कन एज्युकेशन सोसायटीची स्थापना केली. या सोसायटी अंतर्गत, त्यांनी 1885 मध्ये फर्ग्युसन कॉलेजची स्थापना केली, जे भारतातील अग्रगण्य महाविद्यालयांपैकी एक बनले. आगरकर फर्ग्युसन कॉलेजमध्ये शिकवले आणि नंतर ऑगस्ट 1892 ते मृत्यूपर्यंत त्याचे दुसरे प्राचार्य झाले.
आगरकर हे समाजसुधारणेचे कट्टर पुरस्कर्ते होते आणि त्यांनी परंपरा आणि सनातनी आंधळेपणाला विरोध केला होता. त्यांनी विधवा पुनर्विवाह, स्त्रीशिक्षण, आंतरजातीय विवाह, अस्पृश्यता निर्मूलन आणि धार्मिक प्रथा तर्कसंगत करण्याचे समर्थन केले. 1888 मध्ये त्यांनी सामाजिक सुधारणेबद्दलचे त्यांचे विचार प्रसारित करण्यासाठी स्वतःचे नियतकालिक सुदारक (सुधारक) सुरू केले. त्यांनी तत्त्वज्ञान, साहित्य, इतिहास आणि विज्ञान यावर अनेक पुस्तके लिहिली.
राजकीय सुधारणा विरुद्ध सामाजिक सुधारणा या प्रमुखतेवरून आगरकरांचे टिळकांशी वैचारिक मतभेद होते. आगरकरांचा असा विश्वास होता की ब्रिटिश राजवटीविरुद्धच्या राजकीय आंदोलनापेक्षा सामाजिक सुधारणा अधिक निकडीची आणि आवश्यक आहे. बहिष्कार आणि हत्या यांसारख्या हिंसक पद्धतींना टिळकांचा पाठिंबा असल्याची टीकाही त्यांनी केली. त्यांची मैत्री शत्रुत्वात बदलली आणि 1890 मध्ये ते वेगळे झाले.
आगरकरांना आयुष्यभर तीव्र दम्याचा त्रास होता आणि 17 जून 1895 रोजी पुण्यात त्यांचा मृत्यू झाला. त्याच्या धैर्याची, प्रामाणिकपणाची, बुद्धिमत्तेची आणि समर्पणाची प्रशंसा करणाऱ्या हजारो लोकांनी त्याचा शोक केला.
वारसा आणि योगदान
गोपाळ गणेश आगरकर हे एक दूरदर्शी होते ज्यांनी महाराष्ट्राच्या सामाजिक प्रबोधनात आणि बौद्धिक विकासात मोठे योगदान दिले. समाजातील प्रचलित अंधश्रद्धा, पूर्वग्रह, विषमता आणि अन्याय यांना त्यांनी तर्कशुद्ध युक्तिवाद आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनाने आव्हान दिले. त्यांनी अनेक तरुण मनांना वैयक्तिक वाढ आणि सामाजिक बदलाचे साधन म्हणून शिक्षण घेण्यास प्रेरित केले. आजपर्यंत देशसेवा करत असलेल्या अनेक शैक्षणिक संस्थांचा पायाही त्यांनी घातला.
आगरकरांचे लेखन विविध संस्थांनी अनेक खंडांमध्ये प्रकाशित केले आहे. पुतळे, शिक्के, पुरस्कार, शिष्यवृत्ती, व्याख्याने, ग्रंथालये, संग्रहालये, रस्ते यांनी त्यांचे जीवन आणि कार्य स्मरणात ठेवले आहे.
हे सुद्धा वाचा –
