महाराष्ट्रातील अष्टविनायक: अष्टविनायक, ज्याला आठ गणेश तीर्थे म्हणूनही ओळखले जाते, ते भारताच्या महाराष्ट्र राज्यात आहेत. ही आठ मंदिरे हिंदू धर्मातील सर्वात आदरणीय देवतांपैकी एक असलेल्या भगवान गणेशाला समर्पित आहेत. या प्रत्येक मंदिराशी एक अनोखी कथा आणि आख्यायिका जोडलेली आहे. ही मंदिरे पवित्र मानली जातात आणि त्यांना भेट देणार्‍यांना आशीर्वाद आणि सौभाग्य मिळते असे मानले जाते. या लेखात आपण महाराष्ट्रातील अष्टविनायक मंदिरे आणि त्यांचे महत्त्व जाणून घेणार आहोत.
महाराष्ट्रातील अष्टविनायकाचा इतिहास
अष्टविनायक मंदिरांचा इतिहास 9व्या शतकातील आहे. मंदिरे वेगवेगळ्या शासकांनी आणि राजघराण्यांनी कालांतराने बांधली. पहिले मंदिर मयुरेश्वर हे राष्ट्रकूट राजवटीच्या काळात बांधले गेले. इतर सात मंदिरे यादव वंश, पेशवे आणि मराठा शासक अशा विविध राजघराण्यांच्या राजवटीत बांधली गेली. अष्टविनायक मंदिरे संपूर्ण महाराष्ट्रात पसरलेली आहेत आणि मोरगाव, रांजणगाव, थेऊर, लेण्याद्री, ओझर, सिद्धटेक, पाली आणि महाड येथे आहेत.
महाराष्ट्रातील अष्टविनायकाचे महत्त्व
हिंदू धर्मात अष्टविनायक मंदिरे अत्यंत पवित्र मानली जातात आणि देशभरातील लोक या मंदिरांना गणपतीचे आशीर्वाद घेण्यासाठी भेट देतात. प्रत्येक मंदिराची एक अनोखी कथा आणि महत्त्व असते. आठ मंदिरे भगवान गणेशाच्या आठ रूपांचे प्रतिनिधित्व करतात असे मानले जाते आणि प्रत्येक रूपाचे वेगळे नाव आणि महत्त्व आहे.
अष्टविनायक मंदिरांमध्ये बरे करण्याचे सामर्थ्य देखील आहे असे मानले जाते आणि विविध आजारांनी ग्रस्त लोक उपचारासाठी या मंदिरांना भेट देतात. ही मंदिरे त्यांना भेट देणार्‍यांना चांगले भाग्य आणि यश मिळवून देतात असे मानले जाते.
महाराष्ट्रातील अष्टविनायक
1. मयुरेश्वर मंदिर, मोरगाव
पुण्यापासून ६४ किमी अंतरावर असलेल्या मोरगावमध्ये मयूरेश्वर मंदिर आहे. हे मंदिर अष्टविनायक मंदिरांपैकी पहिले मंदिर मानले जाते. हे मंदिर भगवान गणेशाला त्याच्या मयूरेश्वर रूपात समर्पित आहे, ज्याचा अर्थ मोराचा देव आहे. पौराणिक कथेनुसार, भगवान गणेशाने सिंधू नावाच्या राक्षसाचा पराभव केला, ज्यामध्ये एक भ्रम निर्माण करण्याची शक्ती होती. या मंदिरातील गणेशाची मूर्ती मोरावर विराजमान आहे, जी विजयाचे प्रतीक आहे.
2. सिद्धिविनायक मंदिर, सिद्धटेक
पुण्यापासून सुमारे 200 किमी अंतरावर असलेल्या सिद्धटेकमध्ये सिद्धिविनायक मंदिर आहे. हे मंदिर भगवान गणेशाला त्याच्या सिद्धी विनायक रूपात समर्पित आहे, ज्याचा अर्थ यशाचा देव आहे. पौराणिक कथेनुसार, भगवान विष्णूने भगवान गणेशाला मधु नावाच्या राक्षसाचा पराभव करण्यास मदत करण्यासाठी प्रार्थना केली. भगवान गणेशाने त्यांची इच्छा पूर्ण केली आणि भगवान विष्णू राक्षसाचा पराभव करू शकले. या मंदिरातील गणपतीची मूर्ती चार हातांनी, कमळ, कुऱ्हाडी, जपमाळ आणि मोदकाची वाटी धारण केलेली आहे.
3. बल्लाळेश्वर मंदिर, पाली
मुंबईपासून 120 किमी अंतरावर असलेल्या पाली येथे बल्लाळेश्वर मंदिर आहे. हे मंदिर भगवान गणेशाला त्यांच्या बल्लाळेश्वर रूपात समर्पित आहे. पौराणिक कथेनुसार, बल्लाळ नावाचा मुलगा भगवान गणेशाचा भक्त होता आणि त्याने मोठ्या भक्तीने त्याची प्रार्थना केली. भगवान गणेश त्यांच्या भक्तीवर प्रसन्न झाले आणि मूर्तीच्या रूपात त्यांच्यासमोर प्रकट झाले. या मंदिरातील गणपतीची मूर्ती उंच सोंडेसह आणि डाव्या हातात मोदक धारण केलेली आहे, तर उजवा हात आशीर्वादाच्या मुद्रेत आहे.
4. वरदविनायक मंदिर, महाड
वरदविनायक मंदिर मुंबईपासून ६० किमी अंतरावर असलेल्या महाडमध्ये आहे. हे मंदिर भगवान गणेशाला त्याच्या वरदविनायक स्वरूपात समर्पित आहे, म्हणजेच वरदान देणारा भगवान. पौराणिक कथेनुसार, भगवान गणेश भगत नावाच्या साधूसमोर झाडाच्या रूपात प्रकट झाले आणि त्यांना वरदान दिले. या मंदिरातील गणपतीची मूर्ती डावीकडे वळलेली, कमळ, मोदक आणि एक छोटी कुऱ्हाडी धारण केलेली आहे.
5. चिंतामणी मंदिर, थेऊर
पुण्यापासून २५ किमी अंतरावर असलेल्या थेऊरमध्ये चिंतामणी मंदिर आहे. हे मंदिर भगवान गणेशाला त्यांच्या चिंतामणी रूपात समर्पित आहे, म्हणजेच सर्व इच्छा पूर्ण करणारा भगवान. पौराणिक कथेनुसार, कपिला नावाच्या ऋषींनी गणेशाला चिंतामणी रत्न दिले होते. रत्नामध्ये सर्व इच्छा पूर्ण करण्याची शक्ती असल्याचे म्हटले जाते. या मंदिरातील गणपतीची मूर्ती डावीकडे वळलेली, मोदक आणि शंख धारण केलेली आहे.
6. गिरिजात्मज मंदिर, लेण्याद्री
गिरिजात्मज मंदिर लेण्याद्री येथे आहे, जे पुण्यापासून ९० किमी अंतरावर आहे. हे मंदिर अष्टविनायक मंदिरांमध्ये अद्वितीय आहे कारण हे एकमेव मंदिर आहे जे डोंगरावर आहे. हे मंदिर भगवान गणेशाला त्याच्या गिरिजात्मज रूपात समर्पित आहे, म्हणजे पार्वतीचा पुत्र. पौराणिक कथेनुसार या ठिकाणी भगवान शिव आणि पार्वतीच्या पोटी गणेशाचा जन्म झाला होता. या मंदिरातील गणेशाची मूर्ती उजवीकडे वळलेली, मोदक आणि कमळ धारण केलेली आहे.
7. विघ्नहर मंदिर, ओझर
विघ्नहर मंदिर पुण्यापासून ८५ किमी अंतरावर असलेल्या ओझर येथे आहे. हे मंदिर भगवान गणेशाला त्याच्या विघ्नहर रूपात समर्पित आहे, म्हणजेच अडथळे दूर करणारा भगवान. पौराणिक कथेनुसार, भगवान गणेशाने विघ्नसुर नावाच्या राक्षसाचा पराभव केला जो भगवान इंद्राच्या मार्गात अडथळे आणत होता. या मंदिरातील गणपतीची मूर्ती डावीकडे वळलेली, मोदक आणि फंदा धरलेली आहे.
8. महागणपती मंदिर, रांजणगाव
पुण्यापासून सुमारे ५० किमी अंतरावर असलेल्या रांजणगाव येथे महागणपती मंदिर आहे. हे मंदिर भगवान गणेशाला त्याच्या महागणपती रूपात समर्पित आहे, ज्याचा अर्थ बहुसंख्येचा देव आहे. पौराणिक कथेनुसार, भगवान गणेश गृतसमदा नावाच्या ऋषीसमोर प्रकट झाले आणि त्यांना वरदान दिले. या मंदिरातील गणपतीची मूर्ती डावीकडे वळलेली, मोदक आणि कमळ धारण केलेली आहे.
अष्टविनायक मंदिरे हिंदूंसाठी एक महत्त्वपूर्ण तीर्थक्षेत्र आहेत आणि लाखो लोक दरवर्षी या मंदिरांना भेट देतात. प्रत्येक मंदिराशी निगडित एक अनोखी कथा आणि महत्त्व असते आणि प्रत्येक मंदिरातील गणपतीच्या मूर्ती वेगवेगळ्या रूपात चित्रित केल्या जातात. अष्टविनायक मंदिरे त्यांना भेट देणार्‍यांना आशीर्वाद, सौभाग्य आणि उपचार देतात असे मानले जाते. ही मंदिरे महाराष्ट्र आणि भारताच्या समृद्ध सांस्कृतिक आणि धार्मिक वारशाचा एक महत्त्वाचा भाग आहेत आणि ते जगभरातील भक्तांना आकर्षित करत आहेत.
संबंधित लेख पहा:
