आपण या आर्टिकल मध्ये महाराष्ट्रातील समाजसुधारक महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे (१८७३-१९४४) यांची संपूर्ण माहिती सोप्या मराठी भाषेत जाणून घेणार आहोत. जर तुम्हाला Maharshi Vitthal Ramji Shinde बद्दल पुरेशी माहिती नसेल तर नक्की हे आर्टिकल पूर्ण वाचा.
महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे कोण होते (माहिती मराठी)
महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे हे महाराष्ट्रातील सर्वात प्रभावशाली सामाजिक आणि धार्मिक सुधारकांपैकी एक होते. अस्पृश्यता, जातीय भेदभाव आणि अंधश्रद्धा यांच्याविरुद्धच्या लढ्यात ते अग्रणी होते. त्यांनी महिलांच्या उन्नतीसाठी, जनसामान्यांचे शिक्षण आणि आंतरधर्मीय सलोख्याचा पुरस्कार केला. त्यांनी डिप्रेस्ड क्लासेस मिशन ऑफ इंडियाची स्थापना केली, ज्याचा उद्देश समाजातील उपेक्षित घटकांना सामाजिक आणि आर्थिक संधी प्रदान करणे हा होता. ते तुलनात्मक धर्माचे अभ्यासक आणि उदारमतवादी आणि तर्कशुद्ध विचारांचे प्रवर्तक देखील होते.
सुरुवातीचे जीवन आणि शिक्षण
शिंदे यांचा जन्म 23 एप्रिल 1873 रोजी जमखंडी या कर्नाटकातील छोट्या संस्थानात मराठा वंशाच्या मराठी भाषिक कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील महसूल अधिकारी होते आणि आई धर्माभिमानी होती. तो उदारमतवादी आणि पुरोगामी वातावरणात वाढला, जिथे त्याला विविध धर्म आणि संस्कृतींचा परिचय झाला. त्यांना लहानपणापासूनच अध्यात्म आणि समाजसेवेची आवड निर्माण झाली. संत तुकाराम, संत एकनाथ आणि संत रामदास यांच्या शिकवणीचा त्यांच्यावर प्रभाव होता, जे महाराष्ट्राचे पूज्य संत होते.
त्यांनी आपले प्राथमिक शिक्षण जमखंडी येथे पूर्ण केले आणि नंतर उच्च शिक्षणासाठी पुण्याला गेले. त्यांनी 1898 मध्ये फर्ग्युसन कॉलेजमधून कला शाखेची पदवी घेतली. त्यांनी मुंबईत एक वर्ष कायद्याचा अभ्यासही केला, पण सामाजिक सुधारणेची आवड जोपासण्यासाठी त्यांनी ते सोडून दिले.
ते प्रार्थना समाज या सामाजिक-धार्मिक संघटनेत सामील झाले ज्याने आतून हिंदू धर्म सुधारण्याचे उद्दिष्ट ठेवले. न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे, सर रामकृष्ण गोपाळ भांडारकर आणि गोपाळ गणेश आगरकर यांसारख्या प्रार्थना समाजाच्या नेत्यांकडून त्यांना प्रेरणा मिळाली. ते प्रार्थना समाजाचे मिशनरी बनले आणि त्याचा संदेश देण्यासाठी त्यांनी भारतभर प्रवास केला.
1901 मध्ये, त्यांना मँचेस्टर कॉलेज, ऑक्सफर्ड येथे तुलनात्मक धर्माचा अभ्यास करण्यासाठी इंग्लंडला जाण्याची संधी मिळाली. त्यांना बडोद्याचे महाराजा सयाजीराव गायकवाड तिसरे यांच्याकडून आर्थिक पाठबळ मिळाले, जे प्रगतीशील राज्यकर्ते आणि शिक्षणाचे संरक्षक होते.
शिंदे यांनी इंग्लंडमध्ये दोन वर्षे घालवली, जिथे त्यांना जगातील विविध धर्म आणि तत्त्वज्ञानाची माहिती मिळाली. अॅनी बेझंट, रवींद्रनाथ टागोर, महात्मा गांधी आणि स्वामी विवेकानंद यांसारख्या त्यांच्या काळातील प्रमुख विचारवंत आणि सुधारकांशीही त्यांनी संवाद साधला.
सामाजिक आणि धार्मिक सुधारणा
1903 मध्ये इंग्लंडहून परतल्यानंतर शिंदे यांनी आपले जीवन सामाजिक आणि धार्मिक सुधारणांसाठी समर्पित केले. त्यांनी प्रार्थना समाजासाठी त्यांचे कार्य सुरूच ठेवले, परंतु उच्चवर्णीयांकडून अस्पृश्यता आणि भेदभावाला बळी पडलेल्या उदासीन वर्गाच्या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी स्वतंत्र संघटनेची आवश्यकता देखील त्यांना जाणवली. त्यांनी 1906 मध्ये डिप्रेस्ड क्लासेस मिशन ऑफ इंडिया (DCMI) ची स्थापना केली, ज्याची उद्दिष्टे पुढीलप्रमाणे आहेत:
- नैराश्यग्रस्त वर्गांमध्ये शिक्षणाचा प्रसार करणे
- त्यांना रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करून देणे
- त्यांच्या सामाजिक आणि धार्मिक अपंगत्व दूर करण्यासाठी
- त्यांना धर्माची खरी तत्त्वे शिकवणे
- त्यांचे नैतिक चारित्र्य सुधारण्यासाठी
शिंदे यांनी DCMI अंतर्गत विविध उपक्रम राबविले, जसे की नैराश्यग्रस्त वर्गातील मुलांसाठी शाळा उघडणे, त्यांच्यासाठी वसतिगृहे उभारणे, व्यावसायिक प्रशिक्षण वर्ग आयोजित करणे, त्यांच्या प्रबोधनासाठी व्याख्याने आणि कीर्तन आयोजित करणे, त्यांच्यातील आजारी व गरजूंची सेवा करणे इत्यादी.
त्यांचे नागरी आणि राजकीय हक्क, जसे की शिक्षण आणि नोकरीत आरक्षण, विधिमंडळात प्रतिनिधित्व, अस्पृश्यता कायद्याचे निर्मूलन इ. त्यांना समाजातील सनातनी वर्गाकडून विरोध आणि शत्रुत्वाचा सामना करावा लागला, जे त्यांना त्यांच्या जात आणि धर्माचा देशद्रोही मानत होते. त्यांच्या मिशनमध्ये त्यांना आर्थिक अडचणी आणि वैयक्तिक अडचणींचाही सामना करावा लागला.
शिंदे यांना केवळ वंचित वर्गाच्या कल्याणाचीच चिंता नव्हती तर संपूर्ण हिंदू धर्माच्या सुधारणेचीही त्यांना काळजी होती. अंधश्रद्धा, अंधश्रद्धा, कर्मकांड, मूर्तिपूजा, जातिवाद, पितृसत्ता इत्यादींनी हिंदू धर्माला कालांतराने भ्रष्ट केले आहे, अशी टीका त्यांनी केली. त्यांनी हिंदू धर्मग्रंथ आणि परंपरेचे तर्कशुद्ध आणि नैतिक अर्थ लावण्याची वकिली केली.
त्यांनी विविध धर्मांमधील आंतर-धर्मीय संवाद आणि सौहार्दाला प्रोत्साहन दिले. त्यांनी ख्रिश्चन, इस्लाम, बौद्ध, जैन, शीख, झोरोस्ट्रियन धर्म इत्यादींचा अभ्यास केला आणि त्यांची हिंदू धर्माशी तुलना करणारी पुस्तके आणि लेख लिहिले. त्यांनी विविध आंतर-विश्वास परिषदांमध्ये आणि मंचांमध्येही भाग घेतला. शिंदे यांचे 2 जानेवारी 1944 रोजी पुणे येथे दीर्घ आजाराने निधन झाले.
हे सुद्धा वाचा –
