चैत्रात मेषसंक्रांत अमावास्येला झाली व पुढच्या अमावास्येनंतर प्रतिपदेला वृषमसंक्रांत आली, तर हा पुढे येणारा महिना निजवैशाख (खरा वैशाख) व संक्रांत नसलेला मधला अधिक वैशाख होय. अधिक महिन्याला पुढे येणाऱ्या महिन्याचे नाव असते. असा अधिक महिना सुमारे तीन वर्षांनी येतो. कमीत कमी २७ तर जास्तीत जास्त ३५ महिन्यांनी हा येतो. या आर्टिकल मध्ये आपण अधिक मास म्हणजे काय याबद्दल थोडक्यात मराठी माहिती बघणार आहोत.
अधिक मास म्हणजे काय
भारतीय पंचांगात चांद्रमान व सौरमान यांत सांगड घालण्यासाठी योजण्यात येणारा महिना. सूर्याचा राशिप्रवेश म्हणजे सौरसंक्रांत होय. चैत्रादी प्रत्येक चांद्रमासात एकेक सौरसंक्रांत असते. चैत्रात मेषसंक्रांत, वैशाखात वृषभसंक्रांत वगैरे. परंतु चंद्राच्या कमीअधिक गतीमुळे एखादा चांद्र महिना असा येतो की त्यात संक्रांत नसते. म्हणजे संपूर्ण चांद्रमास लागोपाठ येणाऱ्या दोन संक्रांतींच्या दरम्यान येतो. याला ‘अधिकमास’ म्हणतात.
अधिक मास दरम्यान, लोक विविध प्रकारचे धार्मिक विधी करतात जसे की उपवास करणे, धार्मिक शास्त्रांचे पठण, मंत्र, प्रार्थना, विविध प्रकारची पूजा आणि हवन करणे इत्यादि. असे म्हणतात की या महिन्यात चांगले कर्म करणाऱ्या व्यक्तींच्या इंद्रियांवर विजय होतो आणि ते पूर्णतः पुनर्जन्मातून बाहेर पडतात.
सौर-वर्षाचे मूल्य 365 दिवस, 15 घडी, 22 पल आणि 57 विपल असते. तर चांद्रवर्ष 354 दिवस, 22 घडी, 1 मुहूर्त आणि 23 विपल असते. अशाप्रकारे दोन वर्षात दरवर्षी १० दिवस, ५३ घटी, २१ पाल (म्हणजे सुमारे ११ दिवसांचा) फरक असतो. या फरकामध्ये समानता आणण्यासाठी, चांद्र वर्ष 12 महिन्यांऐवजी 13 महिने बनते.
चैत्र ते कार्तिक या आठ महिन्यांपैकीच कोणता तरी एक महिना अधिक असतो. मार्गशीर्ष, पौष व माघ हे कधीच अधिक नसतात, क्वचित फाल्गुन अधिक असतो. चैत्र, ज्येष्ठ व श्रावण हे १२ वर्षांनी, तर आषाढ १८, भाद्रपद २४, आश्विन १४१ व कार्तिक ७०० वर्षांनी अधिक येतात. क्षयमासाच्या आगेमागे अधिक महिना असतो. ‘अंहस्पती’ व ‘मलिम्लुच’ अशीही अधिक महिन्याला नावे आहेत.
‘क्षयमास’ हा कार्तिक, मार्ग आणि पौष महिन्यातच होतो. ज्या वर्षी क्षय-मास येते, त्याच वर्षी आदि-मासही येते, परंतु ही स्थिती 19 वर्षांनी किंवा 141 वर्षांनी येते. विक्रमी संवत 2020 आणि 2039 मध्ये क्षयमास आगमनाप्रमाणे आणि भविष्यात संवत 2058, 2150 मध्ये घट होण्याची शक्यता आहे.
हे सुद्धा वाचा –
