मोर (Peacock) हा एक सुंदर पक्षी आहे ज्याच्या तीन प्रजाती आहेत. यापैकी दोन भारतीय उपखंडात आढळतात , ज्यामध्ये भारतीय मोर आणि आग्नेय आशियामधील आढळणारा हिरवा मोर समाविष्ट आहे. तर तिसरा प्रजातीत काँगो मोर समाविष्ट आहे, जो आफ्रिकेच्या काँगो खोऱ्यात आढळतो. या आर्टिकल मध्ये आपण मोर पक्षी माहिती मराठी जाणून घेणार आहोत.
मोर पक्षी माहिती – परिचय
मोर बहुधा मोकळ्या जंगलात वन्य पक्ष्यांप्रमाणे राहतात. निळा मोर हा भारत आणि श्रीलंकेचा राष्ट्रीय पक्षी आहे. नराला फरपासून बनवलेली एक सुंदर आणि रंगीबेरंगी शेपटी असते, जी तो उघडतो आणि लग्नासाठी नृत्य करतो, विशेषत: वसंत ऋतु आणि पावसाळ्यात. मोर हा एक लाजाळू पक्षी आहे जो फक्त एकांतात सोबती करतो. मोराच्या मादीला मोर म्हणतात. जावानीज मोराचा रंग हिरवा असतो.
पावसाळ्यात हा पक्षी जेव्हा काळ्या ढगांवर पंख पसरून नाचतो, तेव्हा जणू काही हिऱ्यांनी जडवलेला राजेशाही पोशाख घातला आहे; त्यामुळेच मोराला पक्ष्यांचा राजा म्हटले जाते. पक्ष्यांचा राजा असल्यामुळे निसर्गाने डोक्यावर मुकुटासारखा मुकुट घातला आहे. मोराच्या अप्रतिम सौंदर्यामुळे भारत सरकारने २६ जानेवारी १९६३ रोजी त्याला राष्ट्रीय पक्षी म्हणून घोषित केले.
मोर हा आपल्या शेजारील देश म्यानमारचाही राष्ट्रीय पक्षी आहे. ‘फॅसियानिडी’ कुटुंबातील मोराचे वैज्ञानिक नाव ‘पावो क्रिस्टेटस’ आहे. इंग्रजी भाषेत त्याला ‘ब्लू फॉवल’ किंवा ‘पीकॉक’ म्हणतात. संस्कृत भाषेत याला मयूर म्हणतात. भारत आणि श्रीलंकेत मोर मुबलक प्रमाणात आढळतो. मोर हा मुळात वन्य पक्षी आहे, परंतु अन्नाच्या शोधात तो कधीकधी मानवी लोकसंख्येपर्यंत पोहोचतो.
मोर हा सुरुवातीपासूनच माणसाच्या आकर्षणाचा केंद्रबिंदू राहिला आहे. अनेक धार्मिक कथांमध्ये मोराला उच्च स्थान देण्यात आले आहे. हिंदू धर्मात मोराला मारून खाणे हे महापाप मानले जाते. भगवान श्रीकृष्णाच्या मुकुटातील मोराचे पंख या पक्ष्याचे महत्त्व दर्शवतात. महाकवी कालिदास यांनी ‘मेघदूत’ या महाकाव्यात मोराला राष्ट्रीय पक्ष्यापेक्षा वरचे स्थान दिले आहे.
राजे-सम्राटांनाही मोर खूप आवडतो. प्रसिद्ध सम्राट चंद्रगुप्त मौर्य यांच्या राज्यात जी नाणी चालत असत, त्यांच्या एका बाजूला मोर होता. मुघल सम्राट शाहजहान ज्या सिंहासनावर बसत असे त्या सिंहासनाची रचना मोरासारखी होती. दोन मोरांच्या मधोमध सम्राटाचे सिंहासन होते आणि मागे मोराचे पंख पसरलेले होते. हिरे आणि पाचूंनी सजवलेल्या या सिंहासनाला तख्त-ए-तौस असे नाव देण्यात आले. मोराला अरबी भाषेत ‘ताऊस’ म्हणतात.
नर मोराची लांबी सुमारे 215 सेमी आणि उंची सुमारे 50 सेमी असते. मादी मोराची लांबी फक्त 95 सेमी असते. नर आणि मादी मोर ओळखणे खूप सोपे आहे. नराच्या डोक्यावर मोठी चोच असते आणि मादीच्या डोक्यावर लहान लोलक असतो. नर मोराच्या लहान शेपटीवर लांब आणि सजावटीच्या पिसांचा गुच्छ असतो. मोराच्या या पिसांची संख्या सुमारे 150 आहे.
मादी पक्ष्यांना ही सजावटीची पिसे नसतात. पावसाळ्यात मोर जोरात नाचतो तेव्हा त्याची काही पिसे तुटतात. असो, वर्षातून एकदाच ऑगस्ट महिन्यात सगळी मोराची पिसे झडतात. उन्हाळ्याच्या आगमनापूर्वी ही पिसे पुन्हा वाढतात. मोर प्रामुख्याने निळ्या रंगात आढळतो, परंतु तो पांढरा, हिरवा, जांभळा रंगातही आढळतो. त्याची आयुर्मान 25 ते 30 वर्षांपर्यंत असते.
मोर घरटे बांधत नाही, तो जमिनीवर सुरक्षित ठिकाणी अंडी घालतो. मोराचा धावण्याचा वेग 16 किमी/तास असतो. मोर जंगलात राहणे पसंत करतो कारण तिथे खाणे आणि राहणे सोपे आहे. मोर अनेकदा पाणी सहज उपलब्ध असलेल्या ठिकाणी राहणे पसंत करतात.
मोर प्रामुख्याने आशियातील दक्षिण आणि आग्नेय भागात आढळतो. मोर हा एक कठीण पक्षी आहे. त्याची अत्यंत हवामान परिस्थितीशी जुळवून घेण्याची अद्वितीय क्षमता आहे, ज्यामुळे तो राजस्थानच्या उष्ण, कोरड्या वाळवंटी प्रदेशात राहू शकतो आणि युरोप आणि अमेरिकेच्या थंड हवामानाशी जुळवून घेऊ शकतो.
मोराचे अन्न
कीटक, फळे, भाज्या, धान्ये हे मोराचे मुख्य अन्न आहे. मोर हा शाकाहारी आणि मांसाहारी दोन्ही प्रकारचा असतो. सापांनाही मोर खायला खूप आवडतात. मोर टोमॅटो, गवत, पेरू, केळी, खसखस पिकाच्या कोवळ्या कोंबड्या, हिरव्या आणि लाल मिरच्या मोठ्या आवडीने खातात. मोर सरडे आणि अनेक प्रकारचे कीटक खाऊ शकतात आणि तृणधान्ये देखील खाऊ शकतात. मोर आणि मोर यांसारखी माणसंही जंगलातली सायरन आहे.
मोराचा जीवनकाळ
मोराचे आयुष्य सुमारे 15 ते 20 वर्षे असले तरी मोराचे आयुष्य 22 ते 25 वर्षे असे मानले जाते आणि असे अनेक लोक आहेत ज्यांनी मोर 40 वर्षांपर्यंत जगलेला पाहिला आहे.
हे सुद्धा वाचा –
