परिसंस्था म्हणजे काय: भारत हा ईशान्येकडील उष्णकटिबंधीय जंगलांपासून ते वायव्येकडील कोरड्या वाळवंटांपर्यंत विविध परिसंस्था असलेला देश आहे. परिसंस्था आपल्या ग्रहाच्या पर्यावरणाचा एक आवश्यक घटक आहेत आणि मानवांना आणि इतर जीवांना विविध प्रकारचे फायदे प्रदान करतात. या लेखात आपण परिसंस्था म्हणजे काय आणि त्याचे प्रकार व महत्व जाणून घेणार आहोत.
परिसंस्था म्हणजे काय
परिसंस्था म्हणजे वनस्पती, प्राणी आणि सूक्ष्मजीवांचा समावेश असलेल्या सजीवांचा समुदाय, एकमेकांशी आणि त्यांच्या निर्जीव वातावरणाशी संवाद साधतो. त्यात पर्यावरणाचे जैविक आणि भौतिक घटक आणि त्यांच्यातील परस्परसंवाद यांचा समावेश होतो. प्रत्येक परिसंस्थेची विशिष्ट वैशिष्ट्ये आहेत, ज्यामध्ये वनस्पती आणि प्राण्यांचे प्रकार, हवामान आणि माती यांचा समावेश होतो.
परिसंस्था चे प्रकार
भारत हा एक विशाल देश आहे ज्यामध्ये विविध परिसंस्था आहेत, ज्यात खालील गोष्टींचा समावेश आहे:
1. वन परिसंस्था: भारताची सुमारे 21% जमीन जंगलाच्या आच्छादनाखाली आहे, ज्यामुळे तो जगातील सर्वात जंगली देशांपैकी एक बनला आहे. देशात उष्णकटिबंधीय, समशीतोष्ण आणि पर्वतीय जंगलांसह विविध प्रकारची जंगले आहेत. जंगले वाघ, हत्ती आणि विविध पक्ष्यांच्या प्रजातींसह वन्यजीवांच्या विस्तृत श्रेणीला आधार देतात.
2. जलीय परिसंस्था: भारतात मोठ्या प्रमाणात नद्या, तलाव आणि पाणथळ जागा आहेत ज्या जलचर वनस्पती आणि प्राण्यांसाठी आवश्यक अधिवास प्रदान करतात. ही परिसंस्था गंगेच्या डेल्टामध्ये आढळणाऱ्या प्रसिद्ध हिल्सा माशांसह विविध प्रकारच्या माशांच्या प्रजातींना आधार देतात.
3. गवताळ प्रदेश परिसंस्था: भारतामध्ये दख्खन पठार आणि ग्रेट इंडियन वाळवंटासह विस्तृत गवताळ प्रदेश आहेत. ही परिसंस्था हरीण, काळवीट आणि विविध पक्ष्यांच्या प्रजातींसह अनेक प्राण्यांना आधार देतात.
4. सागरी परिसंस्था: प्रवाळ खडक, खारफुटी आणि सीग्रास बेड्ससह विविध प्रकारच्या सागरी परिसंस्थांसह भारताला सुमारे 7,500 किमी लांबीचा किनारा लाभला आहे. ही परिसंस्था डॉल्फिन, व्हेल आणि विविध माशांच्या प्रजातींसह समुद्री जीवनाच्या विस्तृत श्रेणीस समर्थन देतात.
परिसंस्थाचे महत्व
परिसंस्था मानवांना आणि इतर जीवांना विविध प्रकारचे फायदे प्रदान करते, यासह:
1. जैवविविधता: पारिस्थितिक प्रणाली वनस्पती आणि प्राणी प्रजातींच्या विस्तृत श्रेणीस समर्थन देतात, जे जैवविविधतेमध्ये योगदान देतात. जैवविविधता निरोगी वातावरण राखण्यासाठी आणि परिसंस्था सेवा प्रदान करण्यासाठी आवश्यक आहे.
2. परिसंस्था सेवा: परिसंस्था मानवांना विविध सेवा पुरवतात, ज्यात जल शुध्दीकरण, हवा शुद्धीकरण आणि हवामान नियमन यांचा समावेश आहे. उदाहरणार्थ, जंगले कार्बन डाय ऑक्साईड शोषून घेतात आणि ऑक्सिजन तयार करतात, पृथ्वीच्या हवामानाचे नियमन करण्यास मदत करतात.
3. सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक मूल्ये: परिसंस्था बहुतेकदा समुदायांच्या सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक मूल्यांमध्ये खोलवर रुजलेली असतात. उदाहरणार्थ, भारतातील पवित्र ग्रोव्ह हे स्थानिक समुदायांद्वारे त्यांच्या धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्वासाठी संरक्षित जंगले आहेत.
4. आर्थिक लाभ: परिसंस्था लाकूड, लाकूड नसलेली वन उत्पादने आणि मत्स्यसंपत्ती यासह विविध आर्थिक फायदे देतात. ही संसाधने भारतातील लाखो लोकांच्या उपजीविकेत योगदान देतात.
निष्कर्ष
शेवटी, परिसंस्था हा आपल्या ग्रहाच्या पर्यावरणाचा एक अत्यावश्यक घटक आहे, ज्यामुळे मानव आणि इतर जीवांना विविध प्रकारचे फायदे मिळतात. भारताला विविध प्रकारच्या पारिस्थितिक तंत्रांचा आशीर्वाद आहे, ज्यामध्ये वनस्पती आणि प्राणी प्रजातींच्या विस्तृत श्रेणी आहेत. सध्याच्या आणि भावी पिढ्यांच्या कल्याणासाठी या परिसंस्थांचे आणि त्यांच्या जैवविविधतेचे संरक्षण करणे आवश्यक आहे.
संबंधित लेख:
