एखादी कविता ऐकल्यावर किंवा वाचून मन एका अनामिक आनंदाने भरून यावे, कधी अश्रू यावे, कधी त्या कवितेच्या भावनेत बुडून जावे, कवितेची गोडी लागली आहे हे समजावे. कविता वाचली की कधी शब्दांची लय वाजू लागते, तर कधी कवितेतील शब्द बोलू लागतात. याला कारणीभूत असणारे, रसग्रहण म्हणजे काय हे या लेखात आपण पाहणार आहोत.
कवितेचा आस्वाद ही आपल्या प्रत्येकाची मानसिक भूक असते. अंगाई गाणारी आई, जात्यावर गाणारी स्त्री, हार्मोनियमवर गाणारी संगीतकार, काम करताना रेडिओवर गाणी ऐकणारा श्रोता आपल्या आवडीनुसार गाणी आणि कवितांचा आस्वाद घेत असतो. ही चव, ही उत्सुकता उपचारात्मक असेलच असे नाही.
हे सुद्धा वाचा – प्रेम म्हणजे काय असतं
रसग्रहण म्हणजे काय
कवितेचा आस्वाद चिकित्सकपणे, नेमकेपणाने आणि सौंदर्यदृष्टीने होण्यासाठी ‘रसग्रहण’ प्रक्रियेचा अभ्यास करावा लागतो. ‘रसग्रहण’ म्हणजे कवितेतील विचार, भावना, संवेदना, शब्दरचना, लय, वृत्त, अलंकार, आवड, प्रतिमा, प्रतीके आणि कल्पनारम्य व्यक्त करणे आणि त्याचा आनंद घेऊन तिचे सौंदर्य व्यक्त करणे.
कवितेतील ओळी तुम्हाला का आवडतात आणि त्या ओळींचा तुमच्या मनावर काय परिणाम होतो याचे कारण स्पष्ट करणे ही सर्वात महत्त्वाची गोष्ट आहे. म्हणूनच कवितेचे सौंदर्यदर्शन घेणे म्हणजे ‘रसग्रहण’ होय.
विद्यार्थी मोठा झाल्यावर त्याला लहानपणी गायलेल्या कवितांचा अर्थ कळायला लागतो. कविता वाचताना त्याचं मन एका अनामिक आनंदाने भरून जातं. कधी डोळ्यात पाणी येते, कधी मन अंतर्मुख होऊन जाते, कधी कवितेतील व्यक्तिमत्त्व, प्रसंग, निसर्गसौंदर्य डोळ्यांसमोर उभं राहतं, तर कधी समाजातल्या वास्तवाचं दाहक चित्रण त्याला जाणवतं.
मनातील या सर्व भावनांच्या लहरी हे मन कवितेच्या आस्वादाकडे वळल्याचे लक्षण आहे. कार्यपत्रकाच्या पद्य विभागाच्या मूल्यमापनात कवितेचे कौतुक समाविष्ट केले आहे. कवितेचे चाल गोड असेल, त्यातील भावना हृदयाला भिडणाऱ्या असतील, त्यातील कल्पना चमत्कारिक असतील, कवितेचा भाषिक आकार लहान असेल, रचना साधी असेल; पण अर्थपूर्ण असेल आणि शब्दात माधुर्य असेल तर कविता थेट हृदयापर्यंत पोहोचते.
कवितेमध्ये उत्कटता, कल्पनाशक्ती, विचारांचे सौंदर्य, गोडवा, उत्साह हे गुण असतात. कवितेची मध्यवर्ती कल्पना एखाद्या विषयाभोवती गुंफलेली असते. उदा. – वर्णने, शब्द चित्रे, व्यक्तिचित्रे, विडंबन, विनोद, उपदेश इ. कवितेचे रसग्रहण आशयसौंदर्य, काव्यसौंदर्य आणि भाषिक सौंदर्य या तीन प्रमुख मुद्‌द्यांना धरून केले जाते.
हे सुद्धा वाचा – मुलांनी हँडसम आणि स्मार्ट कसे दिसावे
