Sandhi in Marathi Grammar: मराठी व्याकरणामध्ये “संधी” हा अतिशय महत्वाचा भाग आहे. त्यामुळे आपण या लेखात संधी म्हणजे काय आणि संधीचे प्रकार मध्ये – स्वरसंधी, व्यंजनसंधी व विसर्गसंधी कश्या प्रकारे ओळखावे, हे पाहूया.
संधी म्हणजे काय
आपण बोलत असताना अनेक शब्द एकापुढे एक असे उच्चारतो. त्यावेळी एकमेकांशेजारी येणारे दोन वर्ण एकमेकांमध्ये मिसळतात व त्यांचा एक जोडशब्द तयार होतो. उदाहरणार्थ, ‘सूर्य उदय झाला‘ असे न म्हणता ‘सूर्योदय‘ झाला असे आपण सहज स्व बोलून जातो ‘इति आदी‘ न म्हणता आपण ‘इत्यादी‘ असा शब्द बनवतो. ‘वाक् मय‘ यांच्याऐवजी ‘वाङ्मय‘ असा एक शब्द तयार करून आपण बोलतो. अशा प्रकारचे जोडशब्द तयार करताना पहिल्या शब्दातील शेवटचा वर्ण व दुसऱ्या शब्दातील पहिला वर्ण हे एकमेकांमध्ये मिसळतात व त्या दोहोंबद्दल एक वर्ण तयार होतो. वर्णाच्या अशा एकत्र होण्याच्या प्रकारास संधी असे म्हणतात. ‘संधी‘ म्हणजे सांधणे, जोडणे होय.
संधींचे प्रकार
स्वरसंधी: एकमेकांशेजारी येणारे वर्ण हे जर ने जोडले असतील तर त्यांना स्वरसंधी असे म्हणतात.
स्वर + स्वर असे त्यांचे स्वरूप असते. उदा . कवि + ईश्वर = (इ + ई = ई) कवीश्वर.
व्यंजनसंधी: जवळ जवळ येणाऱ्या या दोन वर्णांपैकी दोन्ही वर्ण व्यंजने असतील किंवा पहिला वर्ण व्यंजन व दुसरा वर्ण स्वर असेल तर त्याला व्यंजन असे म्हणतात. व्यंजन + व्यंजन किंवा व्यंजन + स्वर असे त्याचे स्वरूप असते.
उदा. सत् + जन = (त् + ज्) = सज्जन, – चित् + आनंद = (त् + आ) = चिदानंद
विसर्गसंधी: एकत्र येणाऱ्या वर्णांतील पहिला विसर्ग व दुसरा वर्ण व्यंजन किंवा स्वर असेल तेव्हा त्यास विसर्गसंधी असे म्हणतात. विसर्ग + व्यंजन किंवा विसर्ग + स्वर असे त्याचे स्वरूप असते.
उदा. तपः + धन = तपोधन = (विसर्ग + ध्) + आत्मा = दुरात्मा = (विसर्ग + आ)
आपण बघितले की बोलताना जे जोडशब्द तयार होतात, त्या वर्णांच्या अशा एकत्र होण्याच्या प्रकारास ‘ संधी ‘ असे म्हणतात. संधी होताना पहिल्या शब्दातील शेवटचा वर्ण व दुसऱ्या शब्दातील पहिला वर्ण हे एकमेकांमध्ये मिसळतात व त्या दोहोंबद्दल एक वर्ण तयार होतो. संधी म्हणजे सांधणे, जोडणे होय.
हे सुद्धा वाचा –
