सातू (Satu/Saatu/Sattu) मध्ये प्रामुख्याने भाजलेल्या डाळी आणि धान्यांचे मिश्रण असते. सातू चा वापर शाकाहारी पदार्थांमध्ये केला जातो कारण तो प्रोटीन (Protein) चा चांगला स्रोत आहे. त्यात भरपूर पोषक असतात. या आर्टिकल मध्ये आपण, सातू म्हणजे काय आणि सातू खाण्याचे फायदे आणि नुकसान काय आहेत पाहणार आहोत.
सातू म्हणजे काय
सातू हे चणे पावडर किंवा इतर कडधान्ये आणि धान्यांपासून बनवलेले प्रथिनेयुक्त पीठ आहे. बार्ली किंवा हरभरा डाळ कोरडी भाजून सातू तयार केला जातो. सातू बनवण्यासाठी पारंपरिक आणि आधुनिक अशा दोन्ही पद्धती वापरल्या जातात. हे प्रामुख्याने भारत, पाकिस्तान आणि तिबेटमध्ये वापरले जाते. भारतात ते झारखंड, बिहार, पंजाब, उत्तराखंड आणि यूपीच्या अनेक भागात खूप लोकप्रिय आहे. आता एक प्रसिद्ध आणि विदेशी खाद्यपदार्थ जे सुपरमार्केट मध्येही सहज उपलब्ध आहेत.
सातूचा उगम बिहारच्या मगध प्रदेशातून झाला असे मानले जाते. सातू तयार करण्याची प्रक्रिया प्राचीन आहे आणि उत्तर भारतातील बिहार आणि उत्तर प्रदेशमध्ये लोकप्रिय आहे. सातू विशेषत: बिहार, उत्तर प्रदेश आणि महाराष्ट्रात जास्त वापरला जातो. हे झारखंड आणि भारतातील काही इतर प्रदेशांमध्ये देखील बनवले जाते, जसे की मध्य प्रदेश, दिल्ली, कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेशातील काही भाग.
तेलंगणातील बथुकम्मा उत्सवात सातू हा नैवेद्य म्हणून प्रसिद्ध आहे. बथुकम्मा हा तेलंगणा आणि आंध्र प्रदेशच्या काही भागांतील महिलांद्वारे साजरा केला जाणारा फुलांचा उत्सव आहे. सातू आता विविध स्वरूपात उपलब्ध आहे ज्यात गहू, बार्ली किंवा ज्वारीचा समावेश आहे. हे एक पौष्टिक अन्न आहे ज्याने लोकप्रियता मिळवली आहे आणि सुपरफूड म्हणून ओळखले जाते. याचे अनेक आरोग्य फायदे आहेत आणि सातूपासून काही अतिशय जलद आणि चवदार पदार्थ बनवता येतात.
सातू चा वापर – Use of Saatu
सातू हे भाजलेले, बार्लीचे मिश्रण आहे, तर काही प्रकार ग्राउंड भाजलेल्या चण्यापासून देखील तयार केले जातात. प्रादेशिक पाककृतींमध्ये सातूचा वापर वेगवेगळ्या प्रमाणात केला जातो. सातूचा वापर महाराष्ट्र, बिहार, उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश, उत्तराखंड, पंजाब आणि दिल्लीमध्ये विविध पाककृतींमध्ये मोठ्या प्रमाणावर केला जातो.
गोड पदार्थांमध्ये सातूला फळांचे तुकडे, साखर आणि दूध एकत्र केले जाते. चवदार पदार्थांमध्ये, सातूला हिरव्या मिरच्या, लिंबाचा रस आणि मीठ घालून चव दिली जाऊ शकते. हे पराठ्यांमध्ये एक लोकप्रिय स्टफिंग आहे.
बिहारमध्ये, सातू भाजलेले बेसन आणि भाजलेले बार्ली किंवा दोन्हीच्या मिश्रणापासून तयार केले जाते. थोडेसे मोहरीचे तेल आणि काही मसाले मिसळून सातूचा वापर पारंपारिक बिहारी खाद्यपदार्थ ‘लिट्टी’मध्ये भरण्यासाठी केला जातो.
पंजाबमध्ये, उष्णता आणि निर्जलीकरण (Dehydration) प्रभाव कमी करण्यासाठी ते थंड पेय म्हणून वापरले जाते. पारंपारिकपणे ते पाणी आणि साखर किंवा गूळ एकत्र सेवन केले जाते.
ओडिशात, हा एक लोकप्रिय नाश्ता आहे आणि त्याला ‘छटुआ’ देखील म्हणतात. तथापि, छटुआ तयार करण्याच्या अनेक पद्धती आहेत, ज्याला सातू देखील म्हणतात. हे सहसा पिकलेले केळे, पनीर, दही किंवा दुधात मिसळले जाते.
सातू खाण्याचे आरोग्य फायदे – Health Benefits of Satu in Marathi
जर तुम्हाला तंदुरुस्त आणि रोगमुक्त रहायचे असेल तर तुमच्या दैनंदिन आहारात सातू हा एक उत्तम घटक आहे. सातूचे काही आरोग्य फायदे याप्रमाणे आहेत-
1. उच्च पौष्टिक मूल्य (High Nutritional): हे प्रथिनांचा चांगला स्रोत आहे. प्रथिनाशिवाय यामध्ये फायबर, कॅल्शियम, लोह, मॅंगनीज आणि मॅग्नेशियम देखील असते. याचे सेवन केल्याने तुम्हाला उच्च पौष्टिक मूल्य मिळते, जे तुम्हाला निश्चितपणे आरोग्यासाठी फायदे देते.
2. पचनासाठी उत्तम (Good for Digestion): सातू हा पचनासाठी चांगला मानला जातो. सातूमध्ये जास्त प्रमाणात अघुलनशील फायबर असते जे आतड्यांसाठी खूप चांगले असते. हे कोलन स्वच्छ करते, स्निग्ध अन्न, बद्धकोष्ठता आणि आम्लपित्तपासून मुक्त होते.
3. रोगांशी लढण्यास मदत (Helps fight diseases): सातू हे कमी ग्लायसेमिक इंडेक्स असलेले अन्न आहे आणि मधुमेहींसाठी एक उत्तम पर्याय आहे. हे रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करते आणि रक्तदाब नियंत्रित करते. उच्च कोलेस्टेरॉलचा त्रास असलेल्या लोकांसाठी यातील उच्च फायबर उत्तम आहे. म्हणूनच सातूचे सेवन केल्याने तुम्हाला तंदुरुस्त राहण्यास आणि रोगांशी लढण्यास मदत होते.
4. वजन कमी करण्यात फायदेशीर (Weight Loss): वजन कमी करायचे असेल तर रिकाम्या पोटी सातूचे सेवन करा. हे सूज कमी करण्यास मदत करते आणि चयापचय वाढवते आणि कॅलरी प्रभावीपणे बर्न करते. हे तुम्हाला एकत्र फिट ठेवण्यास देखील मदत करते.
सातू खाण्याचे नुकसान – Side Effects of Satu in Marathi
- सातूच्या जास्त सेवनाने काही दुष्परिणाम होऊ शकतात. याचे जास्त प्रमाणात सेवन केल्याने पोटात गॅसचा त्रास होऊ शकतो. म्हणूनच ज्या लोकांना गॅसची समस्या आहे त्यांनी मर्यादित प्रमाणात याचे सेवन करावे.
- ज्या लोकांना पित्ताशयात खड्यांची समस्या आहे त्यांनी सातूचे सेवन टाळावे.
- ज्यां लोकांना चण्यांची ऍलर्जी आहे किंवा ते पचायला जड जात आहेत त्यांनी सातू खाणे टाळावे.
हे सुद्धा वाचा –
