सौर किरणोत्सर्गाचा वापर करण्यासाठी अनेक तंत्रज्ञान विकसित केले गेले आहेत. यापैकी काही तंत्रज्ञान सौर ऊर्जेचा (Solar Energy) थेट वापर करतात, तर काही वीज निर्मिती करतात. या लेखात आपण सौर ऊर्जा म्हणजे काय आणि सौर ऊर्जेचे फायदे पाहणार आहोत.
सौर ऊर्जा म्हणजे काय
सूर्यापासून उष्णता व प्रकाश या रूपाने येणाऱ्या ऊर्जेला सौर ऊर्जा असे म्हणतात. सौर ऊर्जेचा सर्वात जुना वापर उष्णतेसाठी आणि कोरडे करण्यासाठी केला जातो. आज वीजपुरवठा नसलेल्या ठिकाणी तसेच लोकवस्ती नसलेल्या ठिकाणी सौर ऊर्जेच्या सहाय्याने वीजनिर्मिती करता येते व विजेवर चालणाऱ्या उपकरणांना चालवणे शक्य होते. तसेच कृत्रिम उपग्रह व स्पेस स्टेशन वर देखील विद्युत ऊर्जा निर्मितीसाठी सौरऊर्जेचा वापर होतो.
सौरऊर्जेपासून वीजनिर्मिती करणे आज स्वस्त होत आहे. कारण सूर्य नेहमी उष्णता आणि प्रकाश देतो, सौर ऊर्जा ही त्याच्या पर्यायी मानल्या जाणाऱ्या अपारंपरिक संसाधनापेक्षा स्वस्त आहे.
सौर ऊर्जेचे फायदे
आज सौर ऊर्जेचे फायदे अनेक प्रकारे होत आहे, ते याप्रमाणे :
- गरम पाणी, इमारती गरम करणे आणि स्वयंपाक करण्यासाठी उष्णता म्हणून
- सौर पेशी किंवा उष्णता इंजिनसह वीज निर्माण करणे
- समुद्राच्या पाण्यापासून मीठ दूर घेणे.
- कपडे आणि टॉवेल सुकविण्यासाठी सूर्यकिरणांचा वापर करणे.
- हे प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रियेसाठी वनस्पतींद्वारे वापरले जाते.
- स्वयंपाकात वापरण्यासाठी (सोलर कुकर).
महाराष्ट्रात सौर ऊर्जेचा वापर
भारतातील सौर ऊर्जा हा भारतातील अक्षय ऊर्जेचा एक भाग म्हणून वेगाने विकसित होणारा उद्योग आहे. 30 नोव्हेंबर 2021 पर्यंत देशाची सौर स्थापित क्षमता 48.556 GW होती. भारत सरकारचे 2022 साठी 20 GW क्षमतेचे प्रारंभिक उद्दिष्ट होते, जे वेळापत्रकाच्या चार वर्षे आधी गाठले गेले.
125-मेगावॅटचा साक्री सोलर प्लांट हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा सौरऊर्जा प्रकल्प आहे. श्री साईबाबा संस्थान ट्रस्टकडे जगातील सर्वात मोठी सौर वाफेची यंत्रणा आहे. मंदिरात भेट देणाऱ्या साई भक्तांसाठी 50,000 क्षमतेसह जेवण शिजवण्यासाठी या प्रणालीचा वापर केला जातो, परिणामी वार्षिक 100,000 किलो स्वयंपाकाच्या गॅसची बचत होते. या सिस्टमचे आयुष्य 25 वर्षे आहे.
महाराष्ट्रातील उस्मानाबाद प्रदेशात मुबलक सूर्यप्रकाश आहे आणि भारतातील सौरऊर्जा निर्मितीत सर्वोत्तम प्रदेश आहे. उस्मानाबादमध्ये 10 मेगावॅटचा सौर ऊर्जा प्रकल्प 2013 मध्ये कार्यान्वित झाला. नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ सोलर एनर्जी (NISE) द्वारे प्रकाशित केलेल्या अहवालानुसार, त्याची एकूण सौर ऊर्जा क्षमता 64.32 GW आहे.
हे सुद्धा वाचा –
