आपण या आर्टिकल मध्ये महाराष्ट्रातील समाजसेविका सावित्रीबाई फुले यांची संपूर्ण माहिती सोप्या मराठी भाषेत जाणून घेणार आहोत. जर तुम्हाला Savitribai Phule यांच्याबद्दल पुरेशी माहिती नसेल तर नक्की हे आर्टिकल पूर्ण वाचा.
सावित्रीबाई फुले कोण होत्या
सावित्रीबाई फुले या महाराष्ट्रातील भारतीय समाजसुधारक, शिक्षणतज्ज्ञ आणि कवयित्री होत्या. आपल्या पतीसह, महाराष्ट्रात, त्यांनी भारतातील महिलांचे अधिकार सुधारण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. त्या भारताच्या स्त्रीवादी चळवळीच्या प्रणेत्या मानल्या जातात. सावित्रीबाई आणि त्यांच्या पतीने १८४८ मध्ये भिडे वाड्यात पुण्यातील पहिल्या आधुनिक भारतीय मुलींच्या शाळेची स्थापना केली.
तिने जात आणि लिंगावर आधारित लोकांवरील भेदभाव आणि अन्यायकारक वागणूक नाहीशी करण्यासाठी काम केले. महाराष्ट्रातील सामाजिक सुधारणा चळवळीतील एक महत्त्वाची व्यक्ती म्हणून त्या ओळखल्या जातात. एक परोपकारी आणि शिक्षणतज्ञ, सावित्रीबाई याही एक विपुल मराठी लेखिका होत्या.
सावित्रीबाई फुले यांचा जन्म 3 जानेवारी 1827 रोजी महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जिल्ह्यातील नायगाव या गावात झाला. तिचे जन्मस्थान शिरवळपासून सुमारे पंधरा किमी (9.3 मैल) आणि पुण्यापासून सुमारे 50 किमी (31 मैल) होते. सावित्रीबाई फुले या लक्ष्मी आणि खंडोजी नेवासे पाटील यांच्या सर्वात लहान कन्या होत्या, त्या दोघीही माळी समाजातील होत्या. तिला तीन भावंडे होती.
Savitribai Phule Information in Marathi
Savitribai Phule आणि Jyotirao Phule याना स्वतःची मुले नव्हती. असे म्हणतात की, ब्राह्मण विधवेच्या पोटी जन्मलेल्या यशवंतरावांना त्यांनी दत्तक घेतले. तथापि, याला पुष्टी देणारा कोणताही मूळ पुरावा अद्याप उपलब्ध नाही. आणि यशवंत जेव्हा लग्न करणार होते तेव्हा विधवेच्या पोटी जन्माला आल्याने कोणीही त्याला मुलगी द्यायला तयार नव्हते. त्यामुळे सावित्रीबाईंनी फेब्रुवारी १८८९ मध्ये आपल्या संस्थेचे कार्यकर्ता ज्ञानोबा ससाणे यांच्या मुलीशी त्यांचे लग्न लावून दिले.
लग्नाच्या वेळी सावित्रीबाई निरक्षर होत्या. ज्योतिरावांनी सावित्रीबाई आणि सगुणाबाई शिरसागर या त्यांच्या चुलत बहिणीला त्यांच्या घरी त्यांच्या शेतात काम करून शिक्षण दिले.
तिने स्वतःला दोन शिक्षक प्रशिक्षण कार्यक्रमातही सहभागी करून घेतले; पहिला अभ्यासक्रम अहमदनगरमधील ‘सिंथिया फरार’ (Cynthia Farrar) या अमेरिकन मिशनरीने चालवलेल्या संस्थेत होता आणि दुसरा अभ्यासक्रम पुण्यातील एका सामान्य शाळेत होता. त्यांचे प्रशिक्षण पाहता Savitribai Phule या पहिल्या भारतीय महिला शिक्षिका आणि मुख्याध्यापिका झाल्या असाव्यात.
शिक्षिकेचे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर सावित्रीबाई फुले यांनी पुण्यातील महारवाड्यात मुलींना शिकवायला सुरुवात केली. सगुणाबाईंसोबत शिकवायला सुरुवात करून फार काळ लोटला नाही तर सावित्रीबाई आणि ज्योतिराव फुले यांनी सगुणाबाईंसोबत भिडे वाड्यात स्वतःची शाळा सुरू केली.
भिडे वाडा हे तात्यासाहेब भिडे यांचे घर होते, ज्या कार्याची प्रेरणा हे तिघे करत होते. भिडे वाडा येथील अभ्यासक्रमात गणित, विज्ञान आणि सामाजिक अभ्यास या पारंपारिक पाश्चात्य अभ्यासक्रमाचा समावेश होता. 1951 च्या अखेरीस सावित्रीबाई आणि ज्योतिराव फुले पुण्यात मुलींसाठी तीन वेगवेगळ्या शाळा चालवत होते.
एकत्रितपणे, तिन्ही शाळांमध्ये सुमारे एकशे पन्नास विद्यार्थ्यांनी नोंदणी केली होती. अभ्यासक्रमाप्रमाणेच, तिन्ही शाळांद्वारे वापरल्या जाणार्‍या शिकवण्याच्या पद्धती सरकारी शाळांमध्ये वापरल्या जाणार्‍या वेगळ्या होत्या.
दुर्दैवाने, सावित्रीबाई आणि ज्योतिराव फुले यांच्या यशाला पुराणमतवादी विचारांसह स्थानिक समुदायाकडून मोठ्या प्रमाणात विरोध झाला. कंडुकुरी सांगते की Savitribai Phule अनेकदा अतिरिक्त साडी घेऊन तिच्या शाळेत जात होत्या कारण तिच्या रूढीवादी विरोधामुळे दगड, शेण आणि शाब्दिक शिवीगाळ केली जात असे.
सावित्रीबाई आणि ज्योतिराव फुले हे ज्योतिरावांच्या वडिलांच्या घरी राहत होते. तथापि, 1969 मध्ये, ज्योतिरावांच्या वडिलांनी या जोडप्याला आपले घर सोडण्यास सांगितले कारण मनुस्मृती आणि त्याच्या व्युत्पन्न ब्राह्मणी ग्रंथानुसार त्यांचे कार्य पाप मानले गेले होते.
ज्योतिरावांच्या वडिलांच्या घरातून बाहेर पडल्यानंतर फुले ज्योतिरावांचे एक मित्र उस्मान शेख यांच्या कुटुंबासह राहायला गेले. तिथेच सावित्रीबाईंची फातिमा बेगम शेख नावाची जवळची मैत्रीण आणि सहकारी म्हणून लवकरच भेट झाली. शेख यांच्या प्रमुख विद्वान नसरीन सय्यद यांच्या म्हणण्यानुसार, “फातिमा शेख यांना आधीच वाचन आणि लेखन कसे करावे हे माहित होते, तिचा भाऊ उस्मान जो ज्योतिबाचा मित्र होता, त्याने फातिमाला शिक्षक प्रशिक्षण अभ्यासक्रम घेण्यासाठी प्रोत्साहित केले होते.
ती सावित्रीबाईंसोबत नॉर्मल स्कूलमध्ये गेली आणि ते दोघेही एकत्र पदवीधर झाले. त्या भारतातील पहिल्या मुस्लिम महिला शिक्षिका होत्या. फातिमा आणि Savitribai Phule यांनी 1849 मध्ये शेख यांच्या घरी शाळा उघडली.
1910 मध्ये सावित्रीबाई आणि ज्योतिराव फुले यांनी दोन शैक्षणिक ट्रस्ट स्थापन केले. त्यांचे शीर्षक होते: नेटिव्ह मेल स्कूल, पुणे आणि सोसायटी फॉर प्रमोटिंग द एज्युकेशन ऑफ महार, मांग आणि इत्यादी. या दोन ट्रस्टने सावित्रीबाई फुले आणि नंतर फातिमा शेख यांच्या नेतृत्वाखालील अनेक शाळांचा समावेश केला.सावित्रीबाई आणि त्यांचा दत्तक मुलगा यशवंत यांनी 1897 मध्ये नालासोपारा परिसरात बुबोनिक प्लेगच्या जगभरातील तिसऱ्या साथीच्या रोगाने प्रभावित झालेल्यांवर उपचार करण्यासाठी एक क्लिनिक उघडले.
मृत्यू – क्लिनिकची स्थापना पुण्याच्या बाहेरील भागात, संसर्गमुक्त भागात करण्यात आली. पांडुरंग बाबाजी गायकवाड यांच्या मुलाला वाचवताना सावित्रीबाईंचा वीरतापूर्वक मृत्यू झाला. गायकवाड यांच्या मुलाला मुंढव्याबाहेरील महार वस्तीत प्लेग झाला हे कळताच सावित्रीबाई फुले त्यांच्या पाठीशी धावून गेल्या आणि त्यांना पाठीवर घेऊन रुग्णालयात नेले. या प्रक्रियेत, सावित्रीबाई फुले यांना प्लेगची लागण झाली आणि 10 मार्च 1897 रोजी रात्री 9:00 वाजता त्यांचे निधन झाले.
हे सुद्धा वाचा –
