साई बाबा (Sai Baba), ज्यांना शिर्डी साई बाबा म्हणूनही ओळखले जाते, हे एक भारतीय आध्यात्मिक गुरु आणि फकीर होते, त्यांना संत मानले जाते, त्यांच्या हयातीत आणि नंतर हिंदू आणि मुस्लिम दोन्ही भक्तांद्वारे आदरणीय मानले जाते. या आर्टिकल मध्ये आपण, शिर्डीचे साईबाबा कोण होते आणि साईबाबांचा इतिहास काय आहे, करोडो लोक त्यांची पूजा का करतात, ही सर्व माहिती जाणून घेणार आहोत.
प्रारंभीक जीवन (Sai Baba’s Early Life)
शिर्डी साईबाबांचा जन्म आणि त्यांच्या सुरुवातीच्या जीवनाविषयी फारशी माहिती उपलब्ध नाही. बाबांनी त्यांच्या पूर्वीच्या वैयक्तिक जीवनाबाबत भक्तांना कोणतीही ठोस माहिती दिली नाही. त्यांचा जन्म 1856 साली झाला असे मानले जाते. मात्र, त्यांच्या जन्मवर्षाबाबत इतिहासकारांमध्ये वाद आहे.
साई बाबांचा इतिहास (History of Sai Baba)
1872 मध्ये साईबाबा एका मिरवणुकीसोबत महाराष्ट्रातील शिर्डीला आले. त्यावेळी ते सोळा वर्षांचे असावे. ही मिरवणूक गावाबाहेरील खंडोबा मंदिराजवळ थांबली. शिर्डी येथील ‘म्हाळसापती’ नावाची व्यक्ती खंडोबाचे दर्शन घेण्यासाठी दररोज मंदिरात येत असे. एके दिवशी त्यांनी या तरुण मुलाला पाहिले आणि लगेचच त्याला प्रेमाने ‘आवो साई’ म्हटले आणि तेव्हापासून त्यांचे नाव ‘साई बाबा’ पडले.
साईबाबा शेवटपर्यंत शिर्डीत राहिले. पुढे म्हाळसापती त्यांचे निस्सीम भक्त झाले. साईबाबांच्या अध्यात्मिक अधिकाराची आणि सामर्थ्याची पुष्कळ लोकांना खात्री पटली, एक महान संत म्हणून त्यांचे नाव शिर्डी गावाच्या हद्दीबाहेर पसरले आणि शिर्डीला पवित्र स्थानाचा दर्जा प्राप्त झाला.
साई बाबांनी आपल्या भक्तांना प्रार्थना करण्यास, देवाच्या नावाचा जप करण्यास आणि आपापला धार्मिक पवित्र ग्रंथ वाचण्यास प्रोत्साहित केले. त्यांनी मुस्लिमांना कुराण आणि हिंदूंना रामायण, भगवद्गीता आणि योग वशिष्ठ या ग्रंथांचा अभ्यास करण्याचा सल्ला दिला. त्यांनी आपल्या भक्तांना आणि अनुयायांना नैतिक जीवन जगावे, इतरांना मदत करावी, कोणत्याही भेदभावाशिवाय प्रत्येक जीवावर प्रेम करावे आणि चारित्र्याची दोन महत्त्वाची वैशिष्ट्ये (श्रद्धा आणि सबुरी) विकसित करावीत असे निर्देश दिले. त्यांनी नास्तिकतेवर टीका केली.
साई बाबा हिंदू की मुस्लिम?
साईबाबा हिंदू की मुस्लिम हे कोणालाच माहीत नाही. त्यांनी कधीही हिंदू किंवा मुस्लिम असल्याचा दावा केला नाही. मात्र, त्यांचा पोशाख मुस्लिम फकीरासारखा होता. ते शिर्डीतील जुन्या मशिदीत राहायचे पण त्यांनी त्या मशिदीचे नाव ‘द्वारकामाई’ ठेवले आणि तिथे नेहमी धुनी जळत असे. देव, अल्लाह, अल्लामालिक असे शब्द त्यांच्या मुखातून वारंवार निघत असत, पण त्यांनी स्वतः रामाची पूजा केली.
त्यांची वागणूक धार्मिक भेदांच्या पलीकडे होती. त्यामुळेच त्यांच्या भक्तांमध्ये सर्व धर्माच्या लोकांचा समावेश होता. ते नेहमी ‘सबका सालिक एक’, ‘श्रद्धा’ आणि ‘सबुरी’ म्हणत असत. मी स्वतः देव आहे किंवा देवाचा अवतार आहे असे त्यांनी कधीच म्हटले नाही.
साईबाबा सैल अंगरखा घालायचे. त्यांचा पेहराव मुस्लिम फकीरासारखा होता. ते फकीरासारखे डोक्यावर कापड बांधले होते. शिर्डी गावातील घरोघरी ते भीक मांगायचे. त्यांना चिलीम पिणे नेहमीच आवडत असे. त्यांना मुक्या प्राण्यांचीही खूप आवड होती. द्वारकामाईत जळणाऱ्या धुनीची राख ते भाविकांना प्रसाद म्हणून देत होते. आपल्या कृपेने त्यांनी अनेक लोकांचे दुःख दूर केले, असे मानले जाते.
साई बाबांचा मृत्यू (Death of Sai Baba)
ऑगस्ट 1918 मध्ये, शिर्डी साईबाबांनी त्यांच्या काही भक्तांना सांगितले की ते लवकरच ‘त्यांचे नश्वर शरीर सोडतील’. सप्टेंबरच्या अखेरीस, त्याला खूप ताप आला आणि त्यांनी खाणे बंद केले. त्यांची प्रकृती बिघडल्याने, त्यांनी आपल्या शिष्यांना पवित्र शास्त्रवचनांचे पठण करण्यास सांगितले, या स्थितीतही त्यांनी भाविकांना भेटणे जारी ठेवले. पण 15 ऑक्टोबर 1918 रोजी विजयादशमीच्या दिवशीच त्यांचे निधन (मृत्यू) झाले.
त्यांचे अवशेष शिर्डीतील बुटी वाडा येथे पुरण्यात आले, जे नंतर आज श्री समाधी मंदिर किंवा शिर्डी साई बाबा मंदिर म्हणून ओळखले जाणारे पूजास्थान बनले. साईबाबांच्या मृत्यूनंतर त्यांच्या शिर्डी येथील समाधी मंदिरात दर्शनासाठी येणाऱ्यांची संख्या वाढतच आज दिवसांप्रमाणे वाढत चालली आहे.
मात्र, शिर्डी अतिरिक्त देखील देशात अनेक ठिकाणी त्यांची मंदिरे बांधली गेली आहेत. मात्र साईबाबा स्वतः शिर्डीत राहिल्यामुळे ‘शिर्डी’ हे मुख्यतः तीर्थक्षेत्र म्हणून विकसित झाले. दरवर्षी चैत्र शुद्ध नवमीला येथे मोठी यात्रा भरते.
शिर्डीत साईबाबा मंदिराची स्थापना
साईबाबांनी जगाचा निरोप घेतल्यानंतर त्यांच्या भक्तांनी शिर्डी येथे साईबाबा मंदिराची स्थापना केली. 19व्या शतकात साईभक्तांची संख्या मर्यादित होती आणि आजच्याप्रमाणे परदेशातून भक्त येत नव्हते. आज साईबाबांमुळे शिर्डी हे भारतातील महत्त्वाचे स्थान बनले आहे आणि हिंदूंच्या प्रमुख तीर्थक्षेत्रांमध्ये त्याची गणना होते.
शिर्डीतील साईबाबा मंदिरात दररोज सरासरी 25,000 भाविक येतात. धार्मिक सणांच्या काळात ही संख्या 1 लाखांपर्यंत पोहोचते. मंदिराचा आतील भाग आणि बाहेरील शंकू दोन्ही सोन्याने मढवलेले आहेत. मंदिराच्या आत साईबाबांची अतिशय सुंदर मूर्ती आहे.
साईबाबांनी वापरलेल्या चिलीम, हुक्का, सुरई, पादुका, छत्री इत्यादी वस्तू मंदिराच्या सभामंडपाच्या उजव्या बाजूला असलेल्या काचेच्या हॉलमध्ये ठेवल्या आहेत. मंदिराचे व्यवस्थापन श्री साई बाबा संस्थान ट्रस्ट द्वारे केले जाते. साईबाबांची पालखी मिरवणूक दर गुरुवारी समाधी मंदिरापासून द्वारकामाई, चावडी आणि परत साईबाबा मंदिरापर्यंत जाते.
हे सुद्धा वाचा-
