आपण या आर्टिकल मध्ये महाराष्ट्रातील समाजसुधारक विष्णुशास्त्री कृष्णशास्त्री चिपळूणकर (१८५०-१८८२) यांची संपूर्ण माहिती सोप्या मराठी भाषेत जाणून घेणार आहोत. जर तुम्हाला Vishnushastri Krushnashastri Chiplunkar बद्दल पुरेशी माहिती नसेल तर नक्की हे आर्टिकल पूर्ण वाचा.
कोण आहेत विष्णूशास्त्री चिपळूणकर?
विष्णूशास्त्री चिपळूणकर हे कृष्णशास्त्री चिपळूणकर यांचे पुत्र होते. ‘आधुनिक मराठी गद्याचे जनक’ म्हणून त्यांना ओळखले जाते. त्यांनी मराठी गद्याला अधिक प्रभावी स्वरूप दिले. विष्णुशास्त्रींना मराठी भाषेचा खूप अभिमान होता. मराठी भाषेला हक्काचे स्थान मिळावे यासाठी त्यांनी सर्वप्रथम आवाज उठवला; म्हणून त्यांना ‘मराठी भाषेचे शिवाजी’ असे संबोधले जाते.
प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
विष्णूशास्त्री चिपळूणकर यांचा जन्म २० मे १८५० रोजी पुण्यात झाला. त्यांचे शिक्षण पुण्यात झाले. शालेय शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर त्यांनी उच्च शिक्षणासाठी पूना कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला. तेथून 1872 मध्ये त्यांचा जन्म झाला. ए.ची परीक्षा उत्तीर्ण झाली.
शिक्षण पूर्ण करून त्यांनी ‘पूना हायस्कूल’ या सरकारी शाळेत शिक्षकाची नोकरी पत्करली. नंतर त्यांची बदली रत्नागिरी येथील शाळेत झाली. पण सरकारी नोकरीत राहून आपण विशेष काही करू शकत नाही, असे त्यांना वाटू लागले; त्यामुळे त्यांनी १८७९ मध्ये या नोकरीचा राजीनामा दिला.
करिअर
सरकारी नोकरी सोडल्यानंतर विष्णू शास्त्रींनी स्वतःहून नवीन शाळा सुरू करण्याचा निर्णय घेतला. त्याच वेळी लोकमान्य टिळक आणि आगरकर हे राष्ट्रवादी विचारांनी भारावलेले दोन तरुण त्यांच्याकडे आले. या तिघांनी 1 जानेवारी 1880 रोजी पुण्यात ‘न्यू इंग्लिश स्कूल’ची स्थापना केली.
त्यांनी अल्पावधीतच ही शाळा भरभराटीस आणली. त्यानंतर १८८१ मध्ये चिपळूणकर, टिळक आणि आगरकर यांनी मिळून ‘केसरी’ आणि ‘मराठा’ ही दोन वर्तमानपत्रे सुरू केली. महाराष्ट्रात राष्ट्रवादी विचारांचा प्रसार करण्यात वरील वृत्तपत्रांचा मोठा वाटा आहे.
विष्णुशास्त्री चिपळूणकर यांना त्यांच्या विद्यार्थिदशेपासूनच साहित्यात रस होता. त्यांचे वडील कृष्णशास्त्री चिपळूणकर ‘शालपाठरक’ हे मासिक चालवत. 1868 पासून विष्णू शास्त्री या मासिकाचे संपादक म्हणून काम करू लागले. लवकरच ‘शालपत्रक’ची संपूर्ण जबाबदारी त्यांच्यावर येऊन पडली. इ. १८७४ मध्ये विष्णुशास्त्री चिपळूणकरांनी ‘निबंधमाला’ हे मासिक सुरू केले.
निबंधाचा पहिला अंक 25 जानेवारी 1874 रोजी प्रकाशित झाला. निबंध मालिकेची सुरुवात ‘मराठी भाषेची सांप्रतची स्थिती’ या निबंधाने झाली; तर तिने ‘आमच्या देशाची स्थिती’ या निबंधाने शेवट केला. निबंधांचे एकूण 84 अंक प्रकाशित झाले. चिपळूणकरांच्या निधनानंतर ते बंद पडले. महाराष्ट्रातील तरुणांमध्ये राष्ट्रवादी विचारांचा प्रचार आणि प्रसार करण्याचे काम त्यांनी निबंधांच्या माध्यमातून केले.
काशिनाथ नारायण साने, जनार्दन बालाजी मोडक आणि शंकर तुकाराम शाळीग्राम यांच्या सहकार्याने विष्णुशास्त्रींनी काही काळ ‘काव्येतिहाससंग्रह’ नावाचे मासिकही चालवले. आर्यभूषण प्रिंटिंग प्रेस, चित्रशाळा, किताबखाना यांच्या निर्मितीतही चिपळूणकरांचा मोलाचा वाटा आहे.
विष्णुशास्त्री कृष्णशास्त्री चिपळूणकर यांचे कार्य
विष्णुशास्त्री कृष्णशास्त्री चिपळूणकर हे महाराष्ट्रातील प्रखर राष्ट्रवादी आणि भारतीय संस्कृतीचे कट्टर अभिमानी विचारवंत होते. भाषा, साहित्य, राजकारण, समाजकारण अशा विविध विषयांवर त्यांनी लेखन केले. त्यांच्या लेखनामागील मुख्य प्रेरणा म्हणजे स्वत:चा धर्म, स्वत:चा देश, स्वत:ची भाषा आणि स्वत:च्या संस्कृतीचा तीव्र अभिमान. हा अभिमान त्यांनी आपल्या लेखणीतून इथल्या सुशिक्षित वर्गाच्या मनात रुजवला.
या ठिकाणी संस्कृती आधारित राष्ट्रवाद निर्माण करण्याचा त्यांचा प्रयत्न होता. त्यांनी आपले सर्व लेखन लोकशिक्षणाचे ध्येय समोर ठेवून लिहिले. विष्णुशास्त्रींनी मराठी गद्यात परिपक्वता आणली. तीक्ष्ण व्यंग आणि उपरोध, सुभाषितांचा मार्मिक वापर, पल्ले शब्दरचना ही त्यांच्या वाड्मयीन शैलीची वैशिष्ट्ये होती.
समाजसुधारणेच्या बाबतीत मात्र विष्णूशास्त्री चिपळूणकर यांनी नेहमीच विरोधाची भूमिका घेतली होती. भारतीय संस्कृती आणि समाजरचनेत कोणतेही दोष नाहीत, असे त्यांचे मत होते. त्यांच्या लेखनात स्वसंस्कृतीच्या श्रेष्ठतेबरोबरच ब्राह्मणांच्या जातीय श्रेष्ठत्वाचा आणि जातीय श्रेष्ठत्वाचा अभिमानही आपल्याला दिसून येतो; त्यामुळे त्यांनी सुधारणावादावर जोरदार हल्ला चढवला.
मराठी भाषेचा शिवाजी म्हणणाऱ्या या भाषिकाने आपल्या भाषेवरील प्रभुत्वाचा वापर करून समाजसुधारकांवर टीका केली.
त्यांनी महात्मा फुले आणि न्यायमूर्ती रानडे यांच्यासारख्या समाजसुधारकांची खिल्ली उडवली. त्यांच्यावरही त्यांनी कोणतीही प्रतिक्रिया न देता टीका केली. थोडक्यात, विष्णूशास्त्री चिपळूणकर यांनी सामाजिक क्षेत्रात संकुचित आणि प्रतिगामी विचारांची कास धरून समाजसुधारणेच्या कार्याला खीळ घालण्याचा प्रयत्न केला.
महाराष्ट्रातील सुधारणावादी पुरोगामी चळवळीला मागे ढकलण्याचे काम विष्णुशास्त्रींनी केले. त्या अर्थाने ट्रातील सामाजिक सुधारणा चळवळीशी त्यांचे जवळचे नाते आहे. १७ मार्च १८८२ रोजी वयाच्या अवघ्या बत्तीसव्या वर्षी त्यांचे अकाली निधन झाले.
हे सुद्धा वाचा –
